ประวัติศาสตร์ปาตานีผ่านการมองประวัติศาสตร์แบบระยะยาว: จากเจ็ดหัวเมืองถึงสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 (1808-1909)

บทคัดย่อ

การศึกษาเรื่อง “ประวัติศาสตร์ปาตานีผ่านการมองประวัติศาสตร์แบบระยะยาว: จากเจ็ดหัวเมืองถึงสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 (1808-1909)” มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจการเปลี่ยนแปลงของปาตานีตลอดระยะเวลากว่าหนึ่งศตวรรษโดยเริ่มตั้งแต่การถูกแยกเป็นเจ็ดหัวเมืองในปี 1808 ไปจนถึงช่วงเวลาของการทำสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 บทความชิ้นนี้วิเคราะห์โดยใช้ปัจจัยการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองปัจจัยทางเศรษฐกิจ และบทบาทของชนชั้นนำทางภูมิปัญญา การอธิบายลักษณะนี้เป็นการอธิบายประวัติศาสตร์แบบระยะยาวโดยเน้นมองกระบวนการที่นำไปสู่สนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 ซึ่งต่างจากประวัติศาสตร์นิพนธ์ทั่วไปที่มักจะอธิบายการเกิดสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 ในฐานะเหตุการณ์แบบระยะสั้น จนมองไม่เห็นพลวัตทางประวัติศาสตร์ และบทบาทของผู้คนที่หลากหลายซึ่งมีส่วนสำคัญในการเปลี่ยนแปลงทางประวัติศาสตร์ ผลการศึกษาพบว่าตลอดระยะเวลากว่าหนึ่งศตวรรษก่อนสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 มีพลวัตการเปลี่ยนแปลงมากมายเกิดขึ้น โดยเริ่มจากการแบ่งปาตานีออกเป็นเจ็ดหัวเมืองในปี 1808 ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองครั้งใหญ่ เมื่อปาตานีที่เคยมีสุลต่านเพียงองค์เดียวนำไปสู่การมีเจ้าเมืองถึงเจ็ดองค์ ต่อมาในทศวรรษ 1830 มีการค้นพบแร่ดีบุกในหัวเมืองตอนใน ก็ยิ่งตอกย้ำความไร้เอกภาพในเจ็ดหัวเมือง เจ้าเมืองขัดแย้งกันเองเนื่องจากผลประโยชน์มหาศาลจากแร่ดีบุก แม้ช่วงเวลาดังกล่าวจะเกิดอำนาจชนิดใหม่เด่นชัดขึ้นมา คืออำนาจทางธรรมที่นำโดยเครือข่ายนักการศาสนา ที่สามารถประคับประคองบ้านเมืองได้ระดับหนึ่ง แต่ยังไม่ทันจะดำเนินการสิ่งใดที่เป็นรูปธรรมในแง่การต่อต้านจักรวรรดินิยมสยาม สุดท้ายก็เกิดการตกลงสนธิสัญญาแองโกลสยาม 1909 ระหว่างสยามกับอังกฤษ ในสภาพที่ชนชั้นนำทางการเมืองอย่างเจ้าเมืองปาตานีไม่มีอำนาจ ชนชั้นนำทางภูมิปัญญาก็มิอาจทำอะไรได้มาก