พลวัตและผลสะเทือนของขบวนการ “คณะราษฎร 2563”

บทคัดย่อ

ขบวนการ “คณะราษฎร 2563” ของไทย ที่นำโดยนักเรียนนักศึกษาผู้อ้างอิงตัวเองกับ “คณะราษฎร” ผู้ทำการปฏิวัติ 2475 ตามเป้าหมายหลักที่ต้องการปฏิรูปสถาบันกษัตริย์ให้เป็นไปตามหลักกษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญ (constitutional monarchy) ได้สร้างปรากฏการณ์ที่ตื่นตาตื่นใจให้กับผู้สนใจไทยศึกษาทั่วโลก ด้วยเหตุผลสำคัญอย่างน้อย 3 ประการ ได้แก่ 1) ผู้แสดง คือ การกลับมามีบทบาทใหม่อีกครั้งของขบวนการนักศึกษาในรอบ 50 ปี นับตั้งแต่ 14 ตุลาคม 2516 2) ประเด็นการเรียกร้อง คือ การปฏิรูปสถาบันกษัตริย์ซึ่งเป็นศูนย์รวมจิตใจของผู้เข้าร่วมขบวนการ ที่เคยถูกทำให้เป็นเรื่องต้องห้ามในการอภิปรายทางการเมืองด้วยข้อจำกัดทางวัฒนธรรมและกฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพมาหลายสิบปี 3) ความเป็นนวัตกรรม (innovativeness) ของกิจกรรมของขบวนการเคลื่อนไหวที่สร้างสรรค์และแหวกแนว ที่สามารถรวบรวมผู้คนที่หลากหลายเข้ามาอยู่ด้วยกัน และรักษาขบวนการเคลื่อนไหวได้อย่างต่อเนื่องแม้จะถูกกดปราบจากรัฐอย่างรุนแรงขณะที่หลายส่วนให้ความสนใจกับ “คณะราษฎร” ซึ่งเป็นองค์กรร่ม (umbrella organization) ที่มี “บทบาทนำ” การเคลื่อนไหวในช่วงเวลาหนึ่งแต่ลดบทบาทลงในช่วงหลัง และที่สำคัญคือ ประเมินว่าขบวนการที่แรกเริ่มนี้ยังห่างไกลจากเป้าหมายที่วางไว้นัก บทความนี้ต้องการโต้แย้งการประเมินดังกล่าว โดยเสนอว่า แม้ไม่ได้บรรลุเป้าหมายที่วางไว้ แต่ส่งผลสะเทือนที่สำคัญในหลายด้าน ทั้งมิติของ 1) องค์กรของขบวนการเคลื่อนไหว ผ่านพลวัตของการเคลื่อนไหว ท่ามกลางการปราบปรามของรัฐ ที่สามารถระดมผู้คนและกิจกรรม สร้างประสบการณ์ และจิตสำนึกร่วมทางการเมืองของผู้เข้าร่วมและผู้ปฏิบัติงานได้อย่างกว้างขวาง 2) โครงสร้างโอกาสทางการเมือง ที่เคยปิดแต่ถูกเปิดขึ้นด้วยการกระทำ (actions) ของขบวนการเอง ที่เป็นโอกาสให้กับขบวนการนี้เองและขบวนการอื่นในช่วงต่อไป 3) การปฏิบัติการและแย่งชิงการนิยามความหมายของพื้นที่สาธารณะ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นที่ที่เกี่ยวข้องกับสถาบันกษัตริย์และความสัมพันธ์กับราษฎรในฐานะผู้ถูกปกครอง ผลสะเทือนที่เกิดขึ้นใน 3 มิตินี้ ผู้เขียนเรียกว่าเป็นการปฏิวัติทางวัฒนธรรม ที่อาจปูพื้นฐานไปสู่การปฏิวัติทางการเมืองในอนาคต