ความหมายและลักษณะของหลักการทางกฎหมาย: การศึกษาวิเคราะห์เชิงมโนทัศน์จากแนวคิดปรัชญากฎหมายสมัยใหม่

บทคัดย่อ

บทความวิชาการฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาความหมายและลักษณะของหลักการทางกฎหมาย เนื่องด้วยในทางวิชาการนิติศาสตร์ในประเทศไทย ยังมิได้ปรากฏว่ามีการให้ความหมายและลักษณะที่ชัดเจนของหลักการทางกฎหมาย จึงกลายเป็นช่องว่างในทางทฤษฎีที่มิได้มีการศึกษาอย่างจริงจังและชัดเจน บทความนี้ใช้วิธีการศึกษาด้วยการวิเคราะห์มโนทัศน์ (conceptual analysis) จากนักปรัชญากฎหมายร่วมสมัยที่มีอิทธิพลสูงในทางวิชาการเกี่ยวกับการอธิบายข้อความคิดว่าด้วยหลักการทางกฎหมาย อันได้แก่ โรนัลด์ ดอว์กิ้น (Ronald Dworkin) โจเซฟ แรซ (Joseph Raz) และ โรเบิร์ต อเล็กซี่ (Robert Alexy)

ผลการศึกษาพบว่า หลักการทางกฎหมาย คือ บรรดาแบบแผนเชิงบรรทัดฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร มีลักษณะทั่วไป ซึ่งมีผลโดยตรงในฐานะเครื่องชี้นำหรือเหตุผลในการตัดสินใจหรือประพฤติปฏิบัติอย่างใด ๆ ของบุคคลอันที่จะเกี่ยวข้องกับเรื่องในทางกฎหมาย โดยมีลักษณะที่สำคัญ 3 ประการคือ (1) หลักการทางกฎหมายเป็นแบบแผนเชิงบรรทัดฐาน (2) หลักการทางกฎหมายมีลักษณะทั่วไปหรือมีความเป็นนามธรรมกว่ากฎเกณฑ์ (3) หลักการทางกฎหมายเป็นเหตุผลหรือเครื่องมือชี้นำการตัดสินใจในทางกฎหมาย ทั้งนี้ หลักการทางกฎหมายอาจมีสถานะได้ทั้งที่เป็นกฎหมายและไม่เป็นกฎหมาย โดยหลักการทางกฎหมายที่จะมีสถานะเป็นกฎหมายได้ ต้องเป็นกรณีที่ศาลนำมาปรับใช้เพื่อพิจารณาคดีโดยตรงในฐานะกฎหมายที่ใช้ในการพิพากษาชี้ขาดคดี

ผู้เขียนมีข้อเสนอแนะ ดังต่อไปนี้ (1) หลักการทางกฎหมายควรเป็นเรื่องในมิติทางกฎหมาย (Law) เท่านั้น เว้นแต่กรณีจำเป็นอย่างยิ่งจึงจะถูกพิจารณาในทางมิติด้านศีลธรรมหรือครรลองที่พึงมีพึงเป็น (Moral) (2) ศาลควรค้นหาหลักการทางกฎหมายจากแหล่งที่มาซึ่งมีความแนบชิดอย่างยิ่งกับบทบัญญัติลายลักษณ์อักษรหรือระบบกฎหมายเสียก่อน หากไม่พบจึงสามารถจะหาหลักการทางกฎหมายจากแหล่งที่มาอื่น ๆ ได้