ความหมายและลักษณะของหลักการทางกฎหมาย: การศึกษาวิเคราะห์เชิงมโนทัศน์จากแนวคิดปรัชญากฎหมายสมัยใหม่
คำสำคัญ:
บรรทัดฐานเชิงแบบแผนทางกฎหมาย, หลักการทางกฎหมาย, หลักกฎหมายทั่วไป, คุณค่าทางกฎหมาย, เหตุผลในการปฏิบัติบทคัดย่อ
บทความวิชาการฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาความหมายและลักษณะของหลักการทางกฎหมาย เนื่องด้วยในทางวิชาการนิติศาสตร์ในประเทศไทย ยังมิได้ปรากฏว่ามีการให้ความหมายและลักษณะที่ชัดเจนของหลักการทางกฎหมาย จึงกลายเป็นช่องว่างในทางทฤษฎีที่มิได้มีการศึกษาอย่างจริงจังและชัดเจน บทความนี้ใช้วิธีการศึกษาด้วยการวิเคราะห์มโนทัศน์ (conceptual analysis) จากนักปรัชญากฎหมายร่วมสมัยที่มีอิทธิพลสูงในทางวิชาการเกี่ยวกับการอธิบายข้อความคิดว่าด้วยหลักการทางกฎหมาย อันได้แก่ โรนัลด์ ดอว์กิ้น (Ronald Dworkin) โจเซฟ แรซ (Joseph Raz) และ โรเบิร์ต อเล็กซี่ (Robert Alexy)
ผลการศึกษาพบว่า หลักการทางกฎหมาย คือ บรรดาแบบแผนเชิงบรรทัดฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร มีลักษณะทั่วไป ซึ่งมีผลโดยตรงในฐานะเครื่องชี้นำหรือเหตุผลในการตัดสินใจหรือประพฤติปฏิบัติอย่างใด ๆ ของบุคคลอันที่จะเกี่ยวข้องกับเรื่องในทางกฎหมาย โดยมีลักษณะที่สำคัญ 3 ประการคือ (1) หลักการทางกฎหมายเป็นแบบแผนเชิงบรรทัดฐาน (2) หลักการทางกฎหมายมีลักษณะทั่วไปหรือมีความเป็นนามธรรมกว่ากฎเกณฑ์ (3) หลักการทางกฎหมายเป็นเหตุผลหรือเครื่องมือชี้นำการตัดสินใจในทางกฎหมาย ทั้งนี้ หลักการทางกฎหมายอาจมีสถานะได้ทั้งที่เป็นกฎหมายและไม่เป็นกฎหมาย โดยหลักการทางกฎหมายที่จะมีสถานะเป็นกฎหมายได้ ต้องเป็นกรณีที่ศาลนำมาปรับใช้เพื่อพิจารณาคดีโดยตรงในฐานะกฎหมายที่ใช้ในการพิพากษาชี้ขาดคดี
ผู้เขียนมีข้อเสนอแนะ ดังต่อไปนี้ (1) หลักการทางกฎหมายควรเป็นเรื่องในมิติทางกฎหมาย (Law) เท่านั้น เว้นแต่กรณีจำเป็นอย่างยิ่งจึงจะถูกพิจารณาในทางมิติด้านศีลธรรมหรือครรลองที่พึงมีพึงเป็น (Moral) (2) ศาลควรค้นหาหลักการทางกฎหมายจากแหล่งที่มาซึ่งมีความแนบชิดอย่างยิ่งกับบทบัญญัติลายลักษณ์อักษรหรือระบบกฎหมายเสียก่อน หากไม่พบจึงสามารถจะหาหลักการทางกฎหมายจากแหล่งที่มาอื่น ๆ ได้
เอกสารอ้างอิง
คณิต ณ นคร. (2543). กฎหมายอาญาภาคทั่วไป. กรุงเทพฯ: วิญญูชน.
วรเจตน์ ภาคีรัตน์. (2557). คำสอนว่าด้วยรัฐและหลักกฎหมายมหาชน. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: โครงการตำราและเอกสารประกอบการสอน คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สมยศ เชื้อไทย. (2566). ความรู้กฎหมายทั่วไป. (พิมพ์ครั้งที่ 30). กรุงเทพฯ: วิญญูชน.
หยุด แสงอุทัย. (2552). ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายทั่วไป. (พิมพ์ครั้งที่ 17). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
Alexy, R. (2002). A theory of constitutional rights (R. Julian, Trans.). Oxford University Press.
Alexy, R. (2021). Law's ideal dimension. Oxford University Press.
Avila, H. (2007). Theory of legal principles. Springer.
Blackburn, S. (2005). The Oxford dictionary of philosophy. Oxford University Press.
Clark, G. L. (1984). A theory of local autonomy. Annals of the Association of American Geographers, 74(2), 195-208.
Dworkin, R. M. (1977). Taking rights seriously. Harvard University Press.
Garner, B. A., & Black, H. C. (2009). Black's law dictionary (9th ed.). West.
Haferkamp, H.-P. (2016). On the German History of Method in Civil Law in Five Systems. German Law Journal, 17(4), 543-578.
https://doi.org/ 10.1017/S2071832200021362
Kim, M. S.-H. (2012). Law and custom in Korea : comparative legal history. Cambridge University Press.
Noda, Y., & Angelo, A. H. (1976). Introduction to Japanese law. University of Tokyo Press.
Raz, J. (1971). Legal principles and the limits of law. Yale Law Journal 81, 823.
Raz, J. (2002). Practical reason and norms. Oxford University Press.
Scott, J. (2014). A dictionary of sociology (Fourth edition ed.). Oxford University Press.
Wacks, R. (2012). Understanding jurisprudence : an introduction to legal theory (3rd ed.). New York : Oxford University Press.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารนิติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารนิติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี ถือเป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร ทั้งนี้ ข้อมูล เนื้อหา และข้อคิดเห็นที่ปรากฏในบทความเป็นความรับผิดชอบของผู้เขียนแต่เพียงผู้เดียว กองบรรณาธิการไม่มีความจำเป็นต้องเห็นด้วยหรือร่วมรับผิดชอบใด ๆ
เนื้อหา ข้อมูล รูปภาพ และองค์ประกอบอื่น ๆ ที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารฯ อยู่ภายใต้ลิขสิทธิ์ของวารสารนิติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น การนำไปเผยแพร่ ดัดแปลง หรือใช้ประโยชน์ในลักษณะใด ๆ ไม่ว่าเป็นบางส่วนหรือทั้งหมด ต้องได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากวารสารก่อน
