อันตรภพของนิกายมหายานและวัชรยาน: การศึกษาเชิงวิเคราะห์ บนฐานแนวคิดเรื่องวิญญาณในพระพุทธศาสนามหายานและวัชรยาน

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เรื่องอันตรภพของนิกายมหายานและวัชรยาน: การศึกษาเชิงวิเคราะห์บนฐานแนวคิดเรื่องวิญญาณในพระพุทธศาสนามหายานและวัชรยาน    มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ 1) เพื่อศึกษาแนวความคิดเรื่องอันตรภพของนิกายมหายาน 2) เพื่อศึกษาแนวความคิดเรื่องอันตรภพของนิกายวัชรยาน 3) เพื่อวิเคราะห์แนวความคิดเรื่องอันตรภพในพระพุทธศาสนามหายานและวัชรยาน โดยใช้วิธีวิจัยเชิงเอกสาร และทำการวิเคราะห์เพื่อให้ได้แนวความคิดเรื่องอันตรภพของพระพุทธศาสนามหายานและวัชรยาน ผลการวิจัยพบว่า แนวความคิดเรื่องอันตรภพ เป็นความเชื่อว่า บุคคลหลังจากตายแล้ว จะยังไม่ไปเกิดใหม่โดยจะไปอยู่ในอันตรภพ เป็นภพที่อยู่ระหว่างภพเดิมกับภพที่จะไปเกิดใหม่ ความเชื่อนี้สืบต่อไปสู่พุทธศาสนามหายานโดยนิกายสัพพัตถิกวาท หรือสรวาสติวาทในภาษาสันสกฤต ได้พัฒนาความเชื่อเรื่องวิญญาณว่าเป็นอาลยวิญญาณ ซึ่งพัฒนาต่อไปเป็นโพธิจิตหรือตถาคตครรภ์ของมหายานฝ่ายจิตตภูตตถาวาทที่เป็นอมตจิตไม่มีเกิดไม่มีดับ ครั้นเมื่อเกิดวัชรยานหรือพุทธศาสนาแบบทิเบต แนวความคิดเรื่องอันตรภพหรือบาร์โดในภาษาทิเบตมีการพัฒนาไปจากเดิม ให้ครอบคลุมช่วงเวลาของชีวิตทั้งหมดตั้งแต่เกิดไปจนตาย ช่วงเวลาในอันตรภพหรือหลังจากตายยังไม่ไปเกิดใหม่นั้น ช่วงเวลาการเกิดใหม่มีชีวิตในภพหน้า ติดต่อกันไปเป็นสังสารวัฏ วัชรยานมีแนวความคิดเรื่องจิตวิญญาณว่า มี 2 มิติ คือ จิตปกติ (เซม) ที่ครอบคลุมจิตภายในหรือจิตเดิมแท้ (ริกปะ) ที่ไม่มีการเกิดดับ ซึ่งจะปรากฏเป็นแสงสว่างขณะตาย แล้วจะเข้าสู่อันตรภพก่อนไปเกิดใหม่ ดังนั้น แนวคิดเรื่องวิญญาณในฝ่ายมหายานและวัชรยาน จึงต่างจากฝ่ายเถรวาทที่มีการเกิดดับติดต่อกันไป ฝ่ายมหายานและวัชรยานคงยืนยันความคิดเรื่องอันตรภพที่เป็นภพที่อยู่ระหว่างภพเดิมกับภพที่จะไปเกิดใหม่ อันเป็นช่วงเวลาหลังจากตายก่อนไปเกิดใหม่