วิธีวิทยาการวิจัยสำหรับพุทธศาสนศึกษา: อดีต ปัจจุบัน อนาคต

บทคัดย่อ

                บทความฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาภูมิหลังวิธีวิทยาการวิจัย 2) เพื่อศึกษาวิธีวิทยาการวิจัยที่พึงประสงค์ และ 3) เพื่อนำเสนอแนวทางวิธีวิทยาการวิจัยสำหรับพุทธศาสนศึกษาในสังคมปัจจุบัน การดำเนินการวิจัยในครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยทำการวิเคราะห์ข้อมูลที่ได้จากการศึกษาเอกสาร โดย 1) การวิเคราะห์เชิงพรรณนา   2) การตีความหมาย และ 3) การสังเคราะห์ โดยใช้เทคนิคการวิเคราะห์เนื้อหาประกอบบริบท ผลการวิจัยพบว่า ภูมิหลังวิธีวิทยาการวิจัยในพุทธศาสนศึกษาเป็นการศึกษาพระพุทธศาสนาตามแบบจารีตประเพณีนิยมและตามแบบวิชาการ และในมหาวิทยาลัยเป็นการศึกษาเพื่อรับรองคุณวุฒิการศึกษา การสังเคราะห์วิธีวิทยาการวิจัยในพุทธศาสนศึกษาโดยมากจะใช้วิธีวิทยาการวิจัยเชิงคุณภาพ วิธีวิทยาการวิจัยที่พึงประสงค์ตามแนวคิดและทฤษฎีตะวันตกใช้  3 วิธีวิทยาการวิจัยคือ การวิจัยเชิงคุณภาพ การวิจัยเชิงปริมาณ และการวิจัยผสานวิธี ตามแนวคิดทางพระพุทธศาสนาใช้กระบวนการของอริยสัจ และแนวทางวิทยาการวิจัยในสังคมปัจจุบันมีพื้นฐานทางปรัชญาเหตุผลนิยม ปรากฏการณ์นิยม ประจักษ์นิยม และสัจจนิยม โดยมีกระบวนการของอริยสัจเป็นกระบวนการวิจัย ดำเนินการวิจัยใน 2 ระยะ คือ ระยะที่ 1 กระบวนการค้นหาปัญหาเป็นการคิดหัวข้อการวิจัยโดยใช้หลักการอุปนัยในการกำหนดปัญหา (ทุกข์) และสืบสาวปัญหา (สมุทัย) แล้วสรุปเป็นอุปนัย และระยะที่ 2 กระบวนการแก้ปัญหาใช้หลักการนิรนัยจากระยะที่ 1 ออกมาเป็นสมมติฐาน (นิโรธ) แล้วไปเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการแสวงหาข้อพิสูจน์ ตรวจสอบและนำมาวิเคราะห์ (มรรค) และนำไปสู่การแก้ปัญหา และผู้วิจัยขอนำเสนอรูปแบบการวิจัยเชิงพุทธใหม่ ไว้ 3 รูปแบบ คือ รูปแบบการวิจัยเชิงจารีตนิยม รูปแบบการวิจัยเชิงประยุกต์ และรูปแบบการวิจัยเชิงบูรณาการ  ผลการวิจัยพบว่า  ภูมิหลังวิธีวิทยาการวิจัยในพุทธศาสนศึกษาเป็นการศึกษาพระพุทธศาสนาตามแบบจารีตประเพณีนิยมและตามแบบวิชาการ เป็นการศึกษาเพื่อความเจริญงอกงามแห่งสติปัญญาโดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนามนุษย์ให้เกิดปัญญาเพื่อความหลุดพ้นจากทุกข์คือพระนิพพาน การศึกษาพุทธศาสนศึกษาในตะวันตกเป็นการศึกษาเชิงวิชาการ ในตะวันออกเป็นการศึกษาเชิงจารีตประเพณีนิยม และในมหาวิทยาลัยเป็นการศึกษาเพื่อรับรองคุณวุฒิการศึกษา การสังเคราะห์วิธีวิทยาการวิจัยในพุทธศาสนศึกษาโดยมากจะใช้วิธีวิทยาการวิจัยเชิงคุณภาพ วิธีวิทยาการวิจัยที่พึงประสงค์สำหรับพุทธศาสนศึกษาตามแนวคิดและทฤษฎีตะวันตกใช้ 3 วิธีวิทยาการวิจัยคือ การวิจัยเชิงคุณภาพ การวิจัยเชิงปริมาณ และการวิจัยผสานวิธี ตามแนวคิดทางพระพุทธศาสนาใช้กระบวนการของอริยสัจ โดยมีแนวทางการศึกษาตามหลักของพระสารีบุตรคือ ปฏิสัมภิทามรรค มหานิเทศและจูฬนิเทศ และของพระมหากัจจายนะคือเนตติปกรณ์ โดยมีแนวทางในการศึกษาคือพระไตรปิฎก อรรถกถา และปกรณ์วิเสส แนวทางวิทยาการวิจัยสำหรับพุทธศาสนศึกษาในสังคมปัจจุบันมีพื้นฐานทางปรัชญาเหตุผลนิยม ปรากฏการณ์นิยม ประจักษ์นิยม และสัจจนิยม โดยมีกระบวนการของอริยสัจเป็นกระบวนการวิจัย ดำเนินการวิจัยใน 2 ระยะ คือ ระยะที่ 1 กระบวนการค้นหาปัญหาเป็นการคิดหัวข้อการวิจัยโดยใช้หลักการอุปนัยในการกำหนดปัญหา (ทุกข์) และสืบสาวปัญหา (สมุทัย) แล้วสรุปเป็นอุปนัย และระยะที่ 2 กระบวนการแก้ปัญหาใช้หลักการนิรนัยจากระยะที่ 1 ออกมาเป็นสมมติฐาน (นิโรธ) แล้วไปเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการแสวงหาข้อพิสูจน์ ตรวจสอบและนำมาวิเคราะห์ (มรรค) และนำไปสู่การแก้ปัญหาโดยมีรูปแบบการเขียนรายงานผลการวิจัย 5 รูปแบบ คือ (1) พระวินัยปิฎกเกี่ยวกับกฎระเบียบ ข้อห้ามและข้อบังคับ (2) พระสุตตันตปิฎกเกี่ยวกับเรื่องราวเหตุการณ์ (3) พระอภิธรรมปิฎกเกี่ยวกับหลักธรรมล้วน ๆ หรือทฤษฎี (4) อรรถกถาเกี่ยวกับการขยายความตามรูปแบบที่ 1-3 และ (5) ปกรณ์วิเสสเกี่ยวกับการศึกษาพระพุทธศาสนาโดยการอธิบายความ การพรรณนาความ การสรุปความ และการวิเคราะห์หลักธรรมในทางพระพุทธศาสนา และผู้วิจัยขอนำเสนอรูปแบบการวิจัยสำหรับพุทธศาสนศึกษาเชิงพุทธใหม่ ไว้ 3 รูปแบบ คือ รูปแบบการวิจัยเชิงจารีตนิยม รูปแบบการวิจัยเชิงประยุกต์ และรูปแบบการวิจัยเชิงบูรณาการ