ป่าชุมชน: การศึกษาหลักการและแนวทางปฏิบัติทางนิเวศวิทยา ในการจัดการป่าชุมชนของพระสงฆ์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อศึกษาหลักการและแนวปฏิบัติทางนิเวศวิทยาในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา 2) เพื่อศึกษาแนวปฏิบัติในการจัดการป่าชุมชนของพระสงฆ์    ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ 3) เพื่อวิเคราะห์รูปแบบการจัดการป่าชุมชนตามหลักนิเวศวิทยาของพระสงฆ์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ พื้นที่วิจัย ได้แก่ ป่าชุมชนโคกชี จังหวัดกาฬสินธุ์ ป่าชุมชนโคกใหญ่คำปลากั้ง ป่าชุมชนโคกเขวา จังหวัดร้อยเอ็ด และป่าชุมชนดงใหญ่ จังหวัดมหาสารคาม กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ พระสงฆ์ ผู้นำชุมชน บุคลากรองค์การปกครองท้องถิ่น ปราชญ์ชาวบ้าน ชาวบ้านผู้ใช้ประโยชน์ป่าชุมชน และเจ้าหน้าที่กรมป่าไม้ รวมทั้งสิ้น 25 รูป/คน เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์ และสนทนากลุ่มย่อย นำเสนอข้อมูลที่ได้โดยการพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า 1) หลักการและแนวปฏิบัติทางนิเวศวิทยาในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา พบว่า ป่าในพระพุทธศาสนาต้องมีความร่มรื่น เงียบสงัด เหมาะในการปฏิบัติธรรม พระพุทธองค์ทรงบัญญัติสิกขาบทหลายข้อเพื่อห้ามภิกษุทำลายระบบนิเวศ เพราะป่าเป็นแหล่งอาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค 2) แนวปฏิบัติในการจัดการป่าชุมชนของพระสงฆ์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มี 5 ขั้นตอน คือ 2.1) ค้นหาปัญหา และสาเหตุของปัญหา 2.2) วางแผนพัฒนา 2.3) ดำเนินการพัฒนา 2.4) รับผลประโยชน์จากการพัฒนา 2.5) ประเมินผลการพัฒนา 3) วิเคราะห์รูปแบบการจัดการป่าชุมชนตามหลักนิเวศวิทยาของพระสงฆ์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบว่า 3.1) การฟื้นฟูป่าเสื่อมโทรม เช่น การปลูกป่าทดแทน 3.2) การอนุรักษ์ป่า เช่น การพยายามรักษาป่าที่มีความอุดมสมบูรณ์อยู่แล้ว  3.3) การต่อต้านความอยุติธรรม เช่น การร่วมกันต่อต้านผู้บุกรุกป่า 3.4) การให้ความรู้ เช่น ให้ความรู้และวิธีการในการรักษาป่า 3.5) การส่งเสริมและพัฒนาป่า เช่น จัดกิจกรรมต่าง ๆ เป็นต้น