มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมเรื่องพิธีกรรมและบททำขวัญข้าว ในจังหวัดนครปฐม

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) รวบรวมและจัดทำฐานข้อมูลปราชญ์ชาวบ้านที่มีภูมิปัญญาเกี่ยวกับพิธีกรรมการทำขวัญข้าวในจังหวัดนครปฐม 2) สืบค้นและวิเคราะห์ภูมิปัญญาปราชญ์ชาวบ้านเกี่ยวกับพิธีกรรมการทำขวัญข้าว และ 3) วิเคราะห์และตีความเนื้อหาบททำขวัญข้าวในจังหวัดนครปฐม ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนากลุ่มกับผู้ให้ข้อมูลสำคัญ คือ ปราชญ์ชาวบ้าน 56 คน ซึ่งได้จากการเลือกแบบเจาะจงและแบบลูกโซ่ จากจำนวนประชากรทั้งหมด 206 คน เกณฑ์การคัดเลือกที่สำคัญ คือ เป็นชาวนา เป็นปราชญ์ชาวบ้าน และอาศัยอยู่ในจังหวัดนครปฐม วิเคราะห์ข้อมูลโดยการแจกแจงความถี่และการวิเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า  1) ฐานข้อมูลปราชญ์ชาวบ้านที่มีภูมิปัญญาเกี่ยวกับการประกอบพิธีกรรมการทำขวัญข้าวในจังหวัดนครปฐมมีจำนวน 56 คน ในจำนวนนี้ มี 19 คน ที่เป็นทั้ง “หมอขวัญ” และ “ผู้เชี่ยวชาญด้านพิธีกรรม” ส่วนที่เหลือ เป็นเพียง “ผู้เชี่ยวชาญด้านพิธีกรรม” 2) การสืบค้นและวิเคราะห์ภูมิปัญญาเกี่ยวกับพิธีกรรมการทำขวัญข้าว พบว่า มีองค์ความรู้ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมา 3 ด้าน คือ ด้านฤดูกาล ด้านการจัดการสถานที่ และด้านฤกษ์ยามในการประกอบพิธี 3) การวิเคราะห์เนื้อหาและตีความบททำขวัญข้าว พบว่า บททำขวัญข้าวได้สะท้อนภาพดังนี้ 1) ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งเหนือธรรมชาติ 2) ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ 3) ความเชื่อแบบ “พุทธศาสนาชาวบ้าน” ที่แสดงความสัมพันธ์แน่นแฟ้น ระหว่าง “พุทธ” “ผี” และ “พราหมณ์” และ 4) วิธีคิดแบบ “องค์รวม” ที่เชื่อว่าการดำรงอยู่ของสรรพสิ่งนั้น แต่ละส่วนมีความสัมพันธ์และมีผลกระทบต่อกันและกัน ในลักษณะเดียวกับ “ปฏิจจสมุปบาท”