รัฐสยามและการเป็นคนไทยในจิตรกรรมฝาผนังอีสาน

บทคัดย่อ

                บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาบริบทประวัติศาสตร์ที่สัมพันธ์กับเนื้อหาจิตรกรรมฝาผนังดั้งเดิมอีสาน และ 2) ศึกษาลักษณะรูปแบบรัฐสยามและการเป็นคนไทยของชาวลาวอีสานในจิตรกรรมฝาผนังดั้งเดิมอีสาน เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการทำงานภาคสนามในวัดและชุมชนที่มีจิตรกรรมฝาผนังจำนวน 30 แห่ง รวมทั้งศึกษาข้อมูลเอกสารและงานวิจัย ผลการวิจัยพบว่า 1) "คนลาวอีสาน" มีวัฒนธรรมแบบลาวล้านช้าง ที่อยู่ภายใต้การปกครองของประเทศสยาม ก่อนที่สยามจะเป็นรัฐชาติสมัยใหม่ใน พ.ศ. 2436 รัฐสยามได้อนุญาตให้คนลาวอีสานปกครองตนเองด้วยระบบอาญาสี่ ซึ่งเป็นการปกครองแบบจารีตประเพณี ครั้น พ.ศ. 2436 เป็นต้นมา รัฐสยามได้ปกครองอีสานด้วยการรวมศูนย์อำนาจไว้ที่กรุงเทพมหานคร และส่งข้าราชการจากส่วนกลางเข้ามาปกครอง พร้อมกันนั้นรัฐบาลสยามก็ได้ประกอบสร้างให้คนลาวอีสานตระหนักถึงการเป็นพลเมืองประเทศสยามในรูปแบบต่าง ๆ อาทิ การห้ามใช้คำว่าคนลาวในเอกสารราชการสยาม 2) จิตรกรรมฝาผนังดั้งเดิมอีสานที่ถูกบันทึกโดยช่างเขียนพื้นบ้านชาวลาวอีสาน ได้สะท้อนลักษณะรูปแบบรัฐสยามและการเป็นคนไทยสยามของชาวลาวอีสาน ตั้งแต่สถาบันกษัตริย์ ราชประเพณี ธงชาติสยาม ทหารและข้าราชการในเครื่องแบบกับการเป็นส่วนผสมใหม่ในสังคมอีสาน ที่ถูกนำเสนอในฐานะเจ้านายของคนท้องถิ่น รวมถึงตัวอักษไทยและความทันสมัยที่ถูกนำเสนอเป็นส่วนหนึ่งในจิตรกรรม จิตรกรรมฝาผนังดั้งเดิมอีสานจึงเป็นบันทึกประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ที่สะท้อนอัตลักษณ์วัฒนธรรมอีสานในอดีต ที่เกิดจากการผสานระหว่างวัฒนธรรมลาวและการเป็นพลเมืองของประเทศสยามได้เป็นอย่างดี