รูปแบบการใช้ฉันทลักษณ์ในคัมภีร์วินัยวินิจฉัยและอุตตรวินิจฉัย
คำสำคัญ:
รูปแบบ, ฉันทลักษณ์, คัมภีร์วินัยวินิจฉัย, อุตตรวินิจฉัยบทคัดย่อ
บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษารูปแบบฉันทลักษณ์ที่ใช้ในคัมภีร์วินัยวินิจฉัยและอุตตรวินิจฉัย 2) ศึกษาการใช้ฉันทลักษณ์ในคัมภีร์วินัยวินิจฉัยและอุตตรวินิจฉัย และ 3) เพื่อวิเคราะห์การใช้ฉันทลักษณ์ในคัมภีร์วินัยวินิจฉัยและอุตตรวินิจฉัย เป็นวิจัยเชิงเอกสาร ผลการวิจัยพบว่า คัมภีร์วินัยวินิจฉัยและอุตตรวินิจฉัย รจนาโดยพระพุทธทัตตมหาเถระ เป็นอรรถกถาของพระวินัยปิฎก รูปแบบอรรถกถาเป็นประเภทสังคหะ แต่งเป็นแบบร้อยกรอง ฉันทลักษณ์ที่ใช้ นำหลักการมาจากคัมภีร์วุตโตทัย รูปแบบฉันทลักษณ์ที่ใช้ในการแต่ง ประกอบด้วย มัตตาสมกฉันท์ วิชชุมมาลาฉันท์ รุมมวตีฉันท์ อินทรวิเชียรฉันท์ อุปชาติฉันท์ วังสัฏฐฉันท์ โตฏกฉันท์ วสันตดิลกฉันท์ อปรวัตตฉันท์ และวิปุลาฉันท์ การใช้ฉันทลักษณ์ พบว่า มีความสัมพันธ์กับโครงสร้างการอธิบายเนื้อหา คือส่วนต้นของคัมภีร์ เป็นบทกล่าวเริ่มต้น กล่าวการนอบน้อมพระรัตนตรัย ส่วนเนื้อหาของคัมภีร์ และส่วนสุดท้ายของคัมภีร์ เป็นบทนิคมคาถา เนื้อหาทั้ง 3 ส่วนของคัมภีร์ ผู้รจนาเลือกใช้ฉันทลักษณ์ที่แตกต่างกัน ด้านการวิเคราะห์การใช้ฉันทลักษณ์ในการแต่งคัมภีร์ พบว่า เนื้อหาส่วนต้นของเรื่อง นิยมใช้ฉันทลักษณ์ที่แตกต่างจากส่วนเนื้อหา ฉันทลักษณ์ที่ใช้ในส่วนนี้ จึงเป็นไปตามข้อกำหนดของฉันท์นั้น ๆ อย่างเคร่งครัด ส่วนเนื้อหา เป็นการวินิจฉัยพระวินัย จึงนิยมใช้ฉันทลักษณ์ประเภทปัฐยาวัตร และวิปุลาฉันท์เป็นส่วนมาก เพราะฉันทลักษณ์ 2 ประเภทนี้ มีที่ไม่ยุ่งยากมาก นิยมใช้ในการแต่งเรื่องราวต่าง ๆ ส่วนท้าย ผู้รจนาก็นิยมใช้ฉันท์อีกลักษณะหนึ่ง ที่มีข้อกำหนด ข้อบังคับ เช่นเดียวกับฉันท์ที่ใช้ในส่วนตอนต้นเนื้อหา
เอกสารอ้างอิง
คณาจารย์มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2560). พระวินัยปิฎก (ฉบับปรับปรุง). (พิมพ์ครั้งที่ 3). พระนครศรีอยุธยา: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
จำเนียร แก้วกู่. (2539). หลักวรรณคดีบาลีวิจารณ์. กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์โอเดียนสโตร์.
จิตตภาวันวิทยาลัย. (2517). วุตโตทัยปกรณ์. ใน หนังสือพิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ สมเด็จพระสังฆราช ปุณณสิริมหาเถระ. วัดเทพสิรินทราวาส.
พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า. (2530). พระคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา ภาษาบาลีแปลเป็นไทย. (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย.
พระธรรมโมลี (สมศักดิ์ อุปสโม). (2546). งานวิจัยการศึกษาเชิงวิเคราะห์พระคาถาธรรมบท เล่ม 1-2. นครปฐม: วิทยาเขตบาฬีศึกษาพุทธโฆส.
พระปิฎกเมธี (ทองดี ปญฺญาวชิโร). (2560). คู่มือประกอบการแต่งฉันท์ภาษามคธ ประโยค ป.ธ.8. นครปฐม: เอ็นเจ กราฟิกปริ้น.
พระมหาอุเทน ปัญญาปริทัตต์. (2540). ฉันทปรารมภ์. กรุงเทพมหานคร: เลี่ยงเชียง.
พระราชวิสุทธิโมลี (ทองดี สุรเตโช). (2527). คู่มือการศึกษาบาลี. กรุงเทพมหานคร: กรมการศาสนากระทรวงศึกษาธิการ.
พระสังฆรักขิตมหาสามี. (2512). สุโพธาลังการ (แปลโดย นาวาอากาศเอกแย้ม ประพัฒน์ทอง). กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์รุ่งเรืองธรรม.
พัฒน์ เพ็งผลา. (2542). ประวัติวรรณคดีบาลี. (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
ไพฑูรย์ พรหมวิจิตร. (2536). ฉันทศาสตร์ไทย. กรุงเทพมหานคร: มูลนิธิธนาคารกรุงเทพ.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2535). พระไตรปิฎกภาษาบาลีฉบับมหาจุฬาเตปิฏกํ 2500. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2544). วินยวินิจฺฉโย อุตฺตรวินิจฺฉโย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์วิญญาณ.
Childers, R. C. (1974). Dictionary of the Pali language. Rangoon: Buddhasasana Council.
Macdonell Arthur Anthony. (1979). A Sanskrit Grammar for Students. Delhi: Motilal Banarasidass.
