ความทรงจำทางสังคมและการสร้างภาพตัวแทนความศักดิ์สิทธิ์ ในประเพณีบุญผะเหวดของชาวชุมชนวัดช้างเผือก ตำบลพานพร้าว อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย

บทคัดย่อ

            บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความทรงจำทางสังคมกับการสร้างภาพตัวแทนของพระเวสสันดรและช้างปัจจัยนาเคนทร์ในประเพณีบุญผะเหวดของชาวชุมชนวัดช้างเผือก ตำบลพานพร้าว อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย โดยใช้แนวคิดความทรงจำทางสังคม (Social Memory) และแนวคิดภาพตัวแทน (Representation) ในการวิเคราะห์ข้อมูล มีการนำเสนอผลการวิจัยแบบพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยแบ่งออกเป็น 3 ประเด็น ได้แก่ ประเด็นแรก คือ ความทรงจำทางสังคมจากประวัติศาสตร์ท้องถิ่นที่บอกเล่าสืบต่อกันมาของคนในชุมชนและความทรงจำทางสังคมจากหนังสือประวัติวัดช้างเผือก จัดพิมพ์โดยกรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม ประเด็นที่ 2 ความทรงจำทางสังคมในรูปแบบอนุสรณ์สถาน คือ เจดีย์ช้างเผือก ซึ่งพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชที่ 1 ได้มีพระบรมราชโองการให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์ให้แก่ช้างเผือกคู่บารมีของพระองค์ และเป็นหมุดหมายในการสร้างบ้านแปงเมืองของชาวอำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย ส่วนประเด็นที่สาม ชาวชุมชนวัดช้างเผือกมีการสร้างภาพตัวแทนความศักดิ์สิทธิ์ผ่านพิธีกรรมบุญผะเหวด โดยมีกระบวนการสร้างให้พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชที่ 1 ให้เป็นบุคคลศักดิ์สิทธิ์ที่เป็นภาพตัวแทนของพระเวสสันดรและในพิธีกรรมบวงสรวงเจ้าปู่ช้างเผือกแสดงให้เห็นถึงกระบวนการสร้างช้างเผือกเชือกนี้ให้เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ที่เป็นภาพตัวแทนของช้างปัจจัยนาเคนทร์ การศึกษาในครั้งนี้ทำให้เห็นปรากฏการณ์ทางวัฒนธรรมที่นำเรื่องราวประวัติศาสตร์ท้องถิ่นมาประสานเข้ากับบุญผะเหวด ที่เป็นฮีตคองในวัฒนธรรมลาวล้านช้าง ทำให้เกิดประเพณีที่มีเอกลักษณ์และมีการผลิตซ้ำในทุก ๆ ปี เพื่อย้ำเตือนความทรงจำทางสังคมของคนในชุมชนวัดช้างเผือก