บทบาทเชิงรุกของผู้ตรวจการแผ่นดินประเทศไทย ในการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ

บทคัดย่อ

          บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทเชิงรุก ปัญหาและอุปสรรคของบทบาทเชิงรุก และแนวทางการเพิ่มประสิทธิผลบทบาทเชิงรุกของผู้ตรวจการแผ่นดินประเทศไทยในการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐผ่านการปรับหน้าที่และอำนาจ โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัย เชิงคุณภาพ ประกอบด้วยการค้นคว้าเอกสาร การสังเกตการณ์ และการสัมภาษณ์เชิงลึก ผู้วิจัยคัดเลือกผู้ให้ข้อมูลแบบเจาะจง จำนวนทั้งสิ้น 26 คน ผลการวิจัยพบว่าผู้ตรวจการแผ่นดินดำเนินบทบาทเชิงรับไม่ดำเนินการเชิงรุกตามเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญ โดยปัญหาและอุปสรรคที่ส่งผลต่อบทบาทดังกล่าว 1) การตีความสถานะองค์กรเมื่อแรกสถาปนาองค์กร 2) ภูมิหลังของผู้ตรวจการแผ่นดิน 3) กระบวนการสรรหาผู้ตรวจการแผ่นดิน 4) การผลิตนโยบายบทบาทเชิงรุกของผู้ตรวจการแผ่นดิน 5) การขาดหน่วยงานวิจัยเพื่อผลิตนโยบายบทบาทเชิงรุก 6) ไม่มีกรอบการยกประเด็นสาธารณะหรือเรื่องร้องเรียนขึ้นพิจารณาเองโดยไม่มีผู้ร้องเรียนที่ชัดเจน เป็นสาเหตุที่ผู้ตรวจการแผ่นดินไม่แสดงบทบาทเชิงรุกในการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ ข้อค้นพบคือควรแก้ไขกระบวนการสรรหาผู้ตรวจการแผ่นดิน การปรับปรัชญาองค์กรและการผลิตนโยบายบทบาทเชิงรุกของผู้ตรวจการแผ่นดินโดยอาศัยแนวคิดการเป็น ผู้ป้องกันเพลิง เพื่อพิทักษ์ประโยชน์สาธารณะ ซึ่งมุ่งเน้นการยกประเด็นสาธารณะหรือเรื่องร้องเรียนขึ้นพิจารณาเองโดยไม่มีผู้ร้องเรียนเป็นแนวทางหลัก และการกำหนดให้มีกรอบมาตรฐาน เพื่อวางแนวทางการดำเนินงานที่ชัดเจนและทำให้มีเหตุผลที่น่าเชื่อถือแก่สาธารณะ จะช่วยปรับบทบาทของผู้ตรวจการแผ่นดินให้เป็นไปในทิศทางเชิงรุกมากกว่าที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน ให้กลายเป็นองค์กรทางเลือกเชิงรุกในการแก้ไขระบบบริหารและกฎหมายที่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนหรือความไม่เป็นธรรมแก่ประชาชนดังเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญได้