การประกอบสร้างความรู้ในวรรณกรรมคำสอนอีสาน: ปัญญาสร้างสรรค์ของคนท้องถิ่น

บทคัดย่อ

          บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสังเคราะห์ความรู้และศึกษาการประกอบสร้างความรู้ในวรรณกรรมคำสอนอีสาน โดยศึกษาข้อมูลวรรณกรรมจำนวน 42 เรื่อง ซึ่งผู้วิจัยนำแนวคิดการประกอบสร้างทางสังคม (Social construction) มาประยุกต์ใช้ในการศึกษาเป็นแนวคิดหลัก และนำแนวคิดการเล่าเรื่อง การประพันธศิลป์ และอัตลักษณ์ทางภาษามาใช้ประกอบการศึกษาวิเคราะห์ ผลจากการศึกษาพบว่า 1) วรรณกรรม คำสอนอีสานประกอบไปด้วยความรู้ 4 มิติ ได้แก่ ความรู้ในมิติของพุทธศาสนา ความรู้ในมิติของสังคม ความรู้ในมิติของมานุษยวิทยา และความรู้ในมิติของภูมิปัญญา 2) การประกอบสร้างความรู้ในวรรณกรรมคำสอนอีสานแบ่งการวิเคราะห์ออกเป็น 2 ประเภท คือ 2.1) วรรณกรรมคำสอนอีสานที่มีลักษณะเป็นเรื่องเล่า  มีการประกอบสร้างความรู้ด้วยกลวิธีการประกอบสร้างแบบวรรณกรรม โดย 2.1.1) การเล่าเรื่องผ่านองค์ประกอบของวรรณกรรม ได้แก่ โครงเรื่อง การนำเสนอเรื่อง และมุมมองการเล่า 2.1.2) การประกอบสร้างความรู้โดยประพันธศิลป์ ได้แก่ การใช้อุปลักษณ์เล่าเรื่อง การใช้อุปมาเล่าเรื่อง การใช้สำนวนเล่าเรื่อง และการย้อนแย้งที่เกิดจากถ้อยคำ และ 2.2) วรรณกรรมคำสอนอีสานที่มีลักษณะไม่เป็นเรื่องเล่ามีกลวิธีการประกอบสร้างความรู้โดยนำเสนอผ่านกลวิธีทางภาษา ได้แก่ 2.2.1) อัตลักษณ์ทางภาษา 2.2.2) การอุปลักษณ์ และ 2.2.3) วาทกรรมวิเคราะห์เชิงวิพากษ์ การประกอบสร้างความรู้ทั้งหมดดังกล่าวแสดงให้เห็นถึงปัญญาสร้างสรรค์ของคนอีสานอันนำไปสู่การประกอบสร้างทางสังคมท้องถิ่นได้อย่างแยบยล ยกระดับภูมิปัญญาท้องถิ่นอีสานในด้านคำสอน และสร้างความเข้าใจใหม่ให้แก่คนต่างถิ่นรับรู้ว่าคนอีสานเป็นผู้ที่ฉลาดในการดำเนินชีวิตให้เป็นที่ประจักษ์ในวงกว้าง