หลักนิติธรรมกับการบังคับโทษจำคุกในประเทศไทย

บทคัดย่อ

ความเป็นมาและวัตถุประสงค์: สถานการณ์เรือนจำไทยอยู่ในสภาวะผู้ต้องขังล้นเรือนจำและยังพบว่า มีผู้กระทำความผิดซ้ำหลายครั้ง การพัฒนาแก้ไขพฤตินิสัยจึงทำได้ไม่ทั่วถึง ก่อนกลับสู่สังคม ยังขาดการเคารพกฎหมายและหลักธรรมในเรื่องของสติ สัมปชัญญะ และปัญญา ในการแยกผิดชอบชั่วดี บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาความเป็นมา หลักการ ทฤษฎี หลักธรรมของพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวข้องกับหลักนิติธรรมและกับการบังคับโทษจำคุก ซึ่งมีหลักคิดพื้นฐานมาจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เพื่อวิเคราะห์และเปรียบเทียบหลักนิติธรรม
กับการบังคับโทษจำคุกของประเทศไทย กับอังกฤษและเวลส์ สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีและญี่ปุ่น เพื่อนำเสนอผลการศึกษาวิจัยและเพื่อปรับปรุงแก้ไขกฎหมายบังคับโทษจำคุกในประเทศไทย

วิธีดำเนินการวิจัย: งานวิจัยเชิงคุณภาพฉบับนี้ ได้ศึกษาเชิงเอกสาร และรวบรวมข้อมูลจากสภาพปัญหาและวิธีการในการบังคับโทษจำคุกกับหลักนิติธรรมและหลักธรรมทางพุทธศาสนา รวมทั้ง ได้ศึกษาเปรียบเทียบกับกฎหมายและวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง

ผลการวิจัย: พบว่า 1) การคืนคนดีกลับสู่สังคม ประกอบด้วย 1.1) การมีสติสัมปชัญญะและปัญญาจากในหลักธรรมต่าง ๆ เพื่อมีชุดความคิดใหม่ของผู้พ้นโทษ 1.2) หลักนิติธรรม คือ การถือกฎหมายอยู่เหนือสิ่งอื่นใด บุคคลต้องถูกลงโทษตามกฎหมายบัญญัติไว้เท่านั้น ด้วยหลักความเสมอภาคกันต่อหน้ากฎหมาย และ 1.3) เป้าหมายของ
การบังคับโทษจำคุกใหม่ คือ ผู้กระทำผิดสามารถดำรงชีวิตในอนาคตใหม่ได้โดยปราศจากความผิด เพื่อการคุ้มครองสังคมได้อย่างยั่งยืน 2) ข้อเสนอแนวทางส่งเสริมการเรียนรู้หลักธรรมทางพุทธศาสนาที่สำคัญ เพื่อเปลี่ยนแปลง
ชุดความคิดใหม่ให้ผู้กระทำความผิดตามวิถีพุทธธรรม พบว่า 2.1) มีการพัฒนาต่อยอดการเป็นเรือนจำที่มีฐานคิดให้เป็นฐานการเรียนรู้วิถีพุทธ 2.2) การพัฒนาโอกาสและการเรียนรู้หลักธรรม เพื่อการมีชีวิตใหม่อย่างยั่งยืน
ของผู้ทำผิด ภายใต้กระบวนการในการสร้าง สติ การเรียนรู้ธรรม การมีองค์ความรู้ใหม่ ในการแยกผิดชอบชั่วดี ความมั่นใจในตนเอง ความภาคภูมิใจในตนเอง การนับถือตนเอง และการมีกำลังใจ การปรับปรุงกฎหมายบังคับโทษจำคุกจึงมีผลดีต่อสังคมและลดปริมาณผู้กระทำผิดลงได้ มีความเคารพต่อกฎหมายบ้านเมือง

ความเกี่ยวข้องกับหลักธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา: การแก้ไขฟื้นฟูผู้กระทำผิดให้มี “สติ สัมปชัญญะ” เป็นการประยุกต์ใช้เพื่อพัฒนาปัญญาและคุณธรรมด้วยหลักพระพุทธศาสนา สร้างศักยภาพการรู้ดีรู้ชั่ว สามารถมองเห็น “จิต” มนุษย์ที่กลับไปกลับมา เปลี่ยนแปลง จิตดี จิตชั่ว เป็นอย่างไรตามธรรมชาติของมนุษย์และการเรียนรู้ “หลักธรรม” นำไปสู่ “จิตใจดี” มีเหตุมีผล มีธรรมเป็นเครื่องคุ้มครองป้องกันตนเองและผู้อื่น เช่น ศีล สมาธิ หิริ โอตตัปปะ ปัญญา เป็นต้น มีระบบความคิดที่ไปในทางที่ชอบที่ควร ย่อมมีจิตใจที่ดีสามารถดำรงชีวิตได้ด้วยความรู้เท่าทันความจริง มีความสงบ ร่มเย็น และเคารพกฎหมายบ้านเมือง

สรุป: ต้นแบบของหลักนิติธรรมกับการบังคับโทษจำคุกที่ดี ต้องมีหลักธรรมเป็นพื้นฐาน การเรียนรู้ตามวิถีพุทธ ในการแก้ไขฟื้นฟูผู้กระทำความผิด ภายใต้หลักธรรมและหลักนิติธรรม การแก้ไขฟื้นฟูผู้กระทำความผิดทางหลักกฎหมายอาญา ต้องบูรณาการหลักการสร้างสติ การเรียนรู้ธรรม การมีองค์ความรู้ใหม่ในการแยกผิดชอบชั่วดี ความมั่นใจในตนเอง ความภาคภูมิใจในตนเอง การนับถือตนเอง และการมีกำลังใจ เพื่อกลับคืนเป็นพลเมืองดีของสังคมอย่างแท้จริง