โซ่อุปทานปลานิลของเกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลและต้นทุนต่อหน่วย กรณีศึกษา อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อโซ่อุปทานปลานิลของเกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลและต้นทุนต่อหน่วย กรณีศึกษา อำเภอพาน จังหวัดเชียงราย โดยประยุกต์ใช้ทฤษฎีการจัดการโซ่อุปทาน และการวิเคราะห์ต้นทุนต่อหน่วยการเลี้ยงปลานิล เพื่อให้เห็นถึงภาพรวมของการดำเนินงานของโซ่อุปทาน ตั้งแต่กิจกรรมต้นน้ำจนถึงกิจกรรมปลายน้ำ เครื่องมือที่ใช้ในงานวิจัยใช้แบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้างในการเก็บรวบรวมข้อมูลเพื่อหารูปแบบของโซ่อุทานปลานิล แล้วจากนั้นวิเคราะห์หาต้นทุนต่อหน่วยการเลี้ยงปลานิล นำไปซึ่งแนวทางในการปรับปรุงโซ่อุปทานตลอดจนการลดต้นทุน

            จากการศึกษาโซ่อุปทานปลานิล พบว่า เกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลในอำเภอพาน มี 3 รูปแบบ คือ เกษตรผู้เลี้ยงปลานิลขนาดเล็ก มีจำนวนบ่อเลี้ยง 1-2 บ่อ เกษตรผู้เลี้ยงปลานิลขนาดกลาง มีจำนวนบ่อเลี้ยง 4 บ่อ เกษตรผู้เลี้ยงปลานิลขนาดใหญ่ มีจำนวนบ่อเลี้ยง 6 บ่อ รูปแบบโซ่อุปทานปลานิลอำเภอพาน ประกอบด้วย ผู้จำหน่ายปัจจัยทางการผลิต เช่น ลูกปลา อาหารปลา อุปกรณ์ต่าง ๆ  ซึ่งผู้จำหน่ายปัจจัยการผลิตจะมีการส่งผ่านกลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ ซึ่งเป็นตัวกลางในการพักสินค้า เช่น อาหารปลา ลูกปลา ไว้ที่กลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ ก่อนจำหน่ายให้กับเกษตรกร และทำการพยากรณ์ปริมาณของวัตถุดิบต่าง ๆ จากปริมาณการเลี้ยงของสมาชิกในกลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ เกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลดำเนินการเลี้ยงตามปริมาณและขนาดของบ่อที่ตัวเองมีอยู่ เมื่อปลานิลครบระยะเวลาการเลี้ยงและมีขนาดตามที่กำหนด เกษตรทำการแจ้งไปยังหัวหน้ากลุ่มของตนให้นำปลาขึ้นจากบ่อ กลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ จะมีรถขนปลา มีคนเอาปลาออกจากบ่อ เมื่อนำปลาออกจากบ่อทำการชั่งน้ำหนักแล้วเสร็จ ทางกลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ จะนำปลาไปจำหน่ายให้กับลูกค้าปลายทางที่อยู่จังหวัดเชียงราย จังหวัดพะเยา และจังหวัดแพร่ ซึ่งจะเห็นได้ว่า กลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ นั้นจะเป็นผู้บริหารจัดการส่วนของต้นน้ำและปลายน้ำให้กับสมาชิกทั้งหมด แต่ถ้าเกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลไม่ได้เป็นสมาชิกต้องหาปัจจัยการผลิตและหาตลาดจำหน่าย ปลาด้วยตนเอง ซึ่งความสามารถของเกษตรกรนั้นไม่มีความสามารถที่จะหาตลาดได้ จึงต้องเป็นสมาชิกของกลุ่มวิสาหกิจ ชมรม สหกรณ์ เพื่อความสะดวก รวดเร็ว

            จากการวิเคราะห์ต้นทุนต่อหน่วยการเลี้ยงปลานิล โดยวิเคราะห์ตามกิจกรรมบนโซ่อุปทานปลานิล พบว่ามีกิจกรรมที่เกิดขึ้นในโซ่อุปทาน มีทั้งหมด 6 กิจกรรม คือ 1) กิจกรรมการเตรียมบ่อ 2) กิจกรรมการจัดหาลูกปลา 3) กิจกรรมการเลี้ยงปลานิล 4) กิจกรรมการบำรุงรักษาสถานที่ 5) กิจกรรมการดูแลรักษาปลา 6) กิจกรรมจับปลาขึ้นบ่อ โดยกิจกรรมเลี้ยงปลานิลของเกษตรกรทั้ง 3 ระดับนั้น กิจกรรมที่เกิดต้นทุนมากที่สุดคือ กิจกรรมการเลี้ยงปลานิล เกษตรกรให้อาหารปลาสำเร็จรูป เพื่อให้น้ำหนักและขนาดตามที่ต้องการนั้น อาหารปลาสำเร็จรูป มีราคาที่ค่อนข้างสูง โดยต้นทุนการเลี้ยงปลานิลมีต้นทุนของค่าอาหารถึง 80% - 95% ของต้นทุนการเลี้ยงปลาทั้งหมด และต้นทุนต่อปลา 1 กิโลกรัมเท่ากับ 43 - 50 บาท จึงได้เสนอแนวทางการลดต้นทุน คือเกษตรกรควรเลี้ยงไก่หรือสุกรไว้บนบ่อปลาหรือใช้อาหารเสริมจากธรรมชาติร่วมกับการให้อาหารโปรตีนต่ำ ซึ่งมีราคาถูกสลับกับอาหารโปรตีนสูงจะทำให้ต้นทุนการเลี้ยงลดลง