ความเป็นการเมืองของราคาข้าว: ข้อเสนอเชิงประจักษ์ว่าด้วย การแบ่งปันผลประโยชน์และความเสี่ยงในธุรกิจค้าข้าวของประเทศไทย

บทคัดย่อ

แม้ผลการศึกษาจำนวนมากจะชี้ตรงกันว่าราคาข้าวภายในประเทศของไทย ถูกกำหนดโดยราคาข้าวในตลาดโลก ทว่าด้วยเหตุที่ข้าวถือเป็นสินค้าทางการเมืองซึ่งเกี่ยวพันกับประชาชนจำนวนมาก รัฐบาลจึงมีความจำเป็นที่จะต้องแทรกแซงตลาดภายใน เพื่อลดอิทธิพลของตลาดโลกในการกำหนดราคาข้าวภายในลง และสร้างสมดุลในการแบ่งปันผลประโยชน์ภายในธุรกิจค้าข้าว การวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) วิเคราะห์ประสิทธิผลของนโยบายประชานิยม กล่าวคือ การรับจำนำข้าวเปลือก และการประกันรายได้เกษตรกรผู้ปลูกข้าว ในการลดอิทธิพลของตลาดโลกต่อการกำหนดราคาข้าวภายในประเทศ และ 2) วิเคราะห์ความเป็นการเมืองของราคาข้าว ในการแบ่งปันผลประโยชน์รวมถึงความเสี่ยงอันเกิดจากความผันผวนของราคาข้าว ในธุรกิจค้าข้าวของประเทศไทย ซึ่งประกอบด้วย ผู้ส่งออก, โรงสี และชาวนา โดยนำข้อมูลอนุกรมเวลาของราคาข้าวสารส่งออก, ราคาข้าวสารในประเทศ และราคาข้าวเปลือกภายในประเทศ ใน 2 ห้วงเวลา ได้แก่ 1) ก่อนนำนโยบายประชานิยมมาใช้ ตั้งแต่เดือนมกราคม พ.ศ. 2543 ถึงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2551  2) ระหว่างนำนโยบายประชานิยมมาใช้ ตั้งแต่เดือนเมษายน พ.ศ. 2551 ถึงเดือนเมษายน พ.ศ. 2557 มาวิเคราะห์ด้วยสมการถดถอย และการทดสอบสถิติที ผลการวิจัยพบว่า 1) การนำนโยบายประชานิยมมาใช้ มีประสิทธิผลในการลดอิทธิพลของตลาดโลกต่อการกำหนดราคาข้าวสารภายในประเทศ ประมาณ ร้อยละ 13.33 และลดอิทธิพลในการส่งผ่านราคาไปสู่ราคาข้าวเปลือกภายในประเทศ อีกประมาณ ร้อยละ 35.99  2) โครงสร้างการแบ่งปันผลประโยชน์รวมถึงความเสี่ยงอันเกิดจากความผันผวนของราคาข้าว ระหว่างผู้ส่งออก, โรงสี และชาวนา ก่อนนำนโยบายประชานิยมมาใช้ คือ 1.8305 : 0.2232 : 97.9463 และระหว่างนำนโยบายประชานิยมมาใช้ คือ 14.9140 : 30.7461 : 54.3399 ทั้งนี้ ชุดนโยบายประชานิยมที่แตกต่างกัน ยังก่อให้เกิดการแบ่งปันในลักษณะที่แตกต่างกันด้วย กล่าวคือ นโยบายรับจำนำข้าวเปลือก ระยะที่ 1 9.9003 : 27.15753 : 62.9422 นโยบายการประกันรายได้เกษตรกรผู้ปลูกข้าว 13.5071 : 6.1679 : 80.3250 และนโยบายรับจำนำข้าวเปลือก ระยะที่ 2  5.0864 : 15.0578 : 79.8558