ภาพอนาคตของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรม จากมุมมองผลประโยชน์ของประเทศไทย

บทคัดย่อ

ท่ามกลางที่ทั้งโลกและอาเซียนต้องเผชิญกับการระบาดของโควิด 19 และการเปลี่ยนแปลงภูมิศาสตร์การเมืองโลก ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในหลายมิติ ดังนั้นการมองภาพอนาคตของอาเซียนโดยเฉพาะอย่างยิ่งในมิติสังคมวัฒนธรรมซึ่งส่งผลต่อวีถีชีวิตของประชาชนในสังคมโดยตรงมีความสำคัญยิ่ง บทความวิจัย เรื่องภาพอนาคตของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรมจากมุมมองผลประโยชน์ของประเทศไทย มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อบ่งชี้และสำรวจปัจจัยที่มีผลต่อการพัฒนาของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรม 2) เพื่อวิเคราะห์เชิงลึกถึงภาพอนาคตของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรมของปัจจัยดังกล่าว บทความวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมข้อมูลจากผู้เชี่ยวชาญที่เกี่ยวกับอาเซียนภาคส่วนต่าง ๆ จำนวน 49 คน

          ผลการศึกษาพบว่า

            1) ปัจจัยที่มีผลต่อการพัฒนาของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรม ประกอบด้วย (1) ปัจจัยแนวโน้ม คือ ปัจจัยที่มีแนวโน้มว่าจะเป็นไปในทิศทางใดทิศทางหนึ่ง และมีผลกระทบสูง   เช่นความยากจนและความเหลื่อมล้ำ การจัดการด้านสาธารณสุขอาเซียน การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ ช่องว่างระหว่างวัย การเชื่อมโยงโครงข่ายคมนาคม ปัญหาสิ่งแวดล้อม ภัยพิบัติ เป็นต้น (2) สัญญาณอ่อน คือ ปัจจัยที่อาจจะเกิดขึ้นมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับข้อจำกัดที่ไม่สามารถคาดการณ์ได้แน่ชัด เช่น อัตลักษณ์อาเซียน  ระบบการศึกษาในอาเซียน การเคลื่อนย้ายแรงงาน สิทธิมนุษยชน ความไว้เนื้อเชื่อใจ ช่องว่างการพัฒนาระหว่างประเทศสมาชิก และ (3) ปัจจัยพลิกผัน คือ ปัจจัยแทรกซ้อนที่หากเกิดขึ้นแล้วจะส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงภาพอนาคตที่คาดการณ์ไว้อย่างแน่นอนไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง เช่น การปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่ 4 ความไม่แน่นอนทางการเมืองและการเปลี่ยนผู้นำ กระแสชาตินิยม

2) ภาพอนาคตของอาเซียนในมิติสังคมและวัฒนธรรมประกอบด้วย  ฉากทัศน์ที่ 1 ภาพปรารถนา อาเซียนจับมือแล้วมุ่งสู่ความยั่งยืนไปด้วยกัน ก้าวไปสู่การเป็นองค์กรเหนือรัฐ มีเศรษฐกิจเป็นแบบตลาดร่วมแบบเดียวกับสหภาพยุโรป ฉากทัศน์ที่ 2 ภาพที่เป็นไปได้ อาเซียนมีความยั่งยืนบนเงื่อนไขผลประโยชน์ชาติและบริบทภายใน หรือภายใต้เงื่อนไขรวมกลุ่มกันเพื่อเป้าหมายเศรษฐกิจอย่างเดียว อาเซียนจะดำเนินกิจกรรมร่วมกันที่เป็นไปในลักษณะ “แสวงหาจุดร่วม สงวนจุดต่าง” ฉากทัศน์ที่ 3 ภาพที่ไม่พึงปรารถนา อาเซียนไม่คิดถึงความความยั่งยืนและไม่มีความร่วมมือใดๆ แต่ละประเทศจะไม่มีความไว้วางใจกัน รู้สึกหวาดระแวงต่อกัน ถูกใช้เป็นเป้าของการแทรกแซงจากมหาอำนาจนอกภูมิภาค นำไปสู่การออกจากการเป็นประเทศสมาชิกในอาเซียนและล่มสลายไปในที่สุด