ความเป็นอนิจจังของพุทธไทย: จากสิ่งตกทอดผูกพันจากอดีต ถึงความทันสมัย และการแตกตัวออกเป็นเศษเสี่ยง

บทคัดย่อ

บทความชิ้นนี้เป็นผลผลิตของการอ่านเชิงสังเคราะห์ข้อเขียนทางมานุษยวิทยาว่าด้วยพุทธศาสนานิกายเถรวาทตลอดวิชาชีพของศาสตราจารย์ชาร์ลส์ เอฟ.คายส์ ผมพยายามทำความเข้าใจว่า อะไรคือแก่นสำคัญในการวิเคราะห์ตีความหมายพุทธศาสนานิกายเถรวาทในประเทศไทยและประเทศอื่นในภูมิภาคเอเชียอาคเนย์ อะไรคือข้อเสนอหลักหรือมุมมองสำคัญของอาจารย์คายส์เกี่ยวกับพุทธศาสนาในฐานะที่เป็นรากฐานของระบบเศรษฐกิจการเมือง และสังคมวัฒนธรรม และบริบทความคิดวิชาการของท่านคืออะไรและผลงานของท่านได้สร้างผลกระทบทางปัญญาความคิดอะไรบ้างข้อเขียนทางมานุษยวิทยาว่าด้วยพุทธศาสนาของอาจารย์คายส์เป็นผลผลิตของความเพียรพยายามและตั้งใจแน่วแน่ทางวิชาการที่จะชี้ให้เห็นว่า พุทธศาสนานิกายเถรวาท โดยเฉพาะวิถีพุทธแบบชาวบ้านเป็นกุญแจดอกสำคัญที่สุดที่จะนำไปสู่การวิเคราะห์สังคมไทยได้อย่างมีประสิทธิภาพ พุทธศาสนาต่างหากที่สร้างชาติหลอมรวมเอาความแตกต่างหลากหลายทางชาติพันธุ์ วัฒนธรรมและท้องถิ่นให้เป็น “พุทธอาณาจักร-รัฐประชาติสมัยใหม่” “ชาติไทย” อาจมีศูนย์กลางและพัฒนาการที่แนบแน่นอยู่กับสถาบันกษัตริย์ แต่พุทธศาสนาต่างหากที่เป็นอุดมการณ์ความเชื่อและพิธีกรรมหลักในการสร้างชาติและสร้างความชอบธรรมให้กับชนชั้นนำ ในข้อเขียนเกี่ยวกับพุทธศาสนาของท่าน อาจารย์คายส์ได้นำเสนอประเด็นวิเคราะห์เชิงมานุษยวิทยาครอบคลุมความเป็นอนิจจังของพุทธไทยทั้ง3 ลักษณะสำคัญ ได้แก่ สิ่งตกทอดผูกพันมาจากอดีต พุทธศาสนาในท่ามกลางกระบวนการสร้างชาติและกระบวนการเปลี่ยนแปลงไปสู่ภาวะความทันสมัย และพุทธศาสนาในภาวะที่แตกตัวออกเป็นเศษเสี่ยง ซึ่งเป็นผลผลิตโลกยุคหลังสมัยใหม่ วิธีวิทยาของอาจารย์คายส์ในการวิเคราะห์ตีความหมายพุทธศาสนาในฐานะตัวบทสำคัญในกระบวนการทำงานของวัฒนธรรม ซึ่งได้มอบทั้งโลกทัศน์และวิถีปฏิบัติให้กับผู้คนและสังคมนั้น มีรากฐานสำคัญมาจากกระบวนการที่แม็กซ์ เวเบอร์เรียกว่า “กระบวนการใช้เหตุผล” (rationalization) และ “กระบวนการทางพุทธิปัญญา” (intellectualization) รวมทั้งแนวการวิเคราะห์ตีความหมายมานุษย-วิทยาว่าด้วยศาสนาของคลิฟฟอร์ด เกียร์ตซ์