จากป่าไม้สังคมสู่สิทธิชุมชนในสังคมไทย

บทคัดย่อ

วาทกรรมไร่เลื่อนลอยมักถูกใช้เป็นข้อกล่าวหากลุ่มชนต่าง ๆ ที่ทำเกษตรกรรมในเขตป่าว่าเป็นผู้ทำลายป่า จากอิทธิพลของความคิดอนุรักษ์ป่ากระแสหลัก ซึ่งไม่เข้าใจการใช้ประโยชน์พื้นที่ป่าที่เกิดขึ้นจริงของกลุ่มชนบนที่สูง จากพื้นฐานของงานทางวิชาการที่มองพื้นที่ป่าในฐานะระบบนิเวศที่สัมพันธ์กับสังคมและการเมืองภายนอก นักวิชาการจึงเริ่มวิจัยแบบมีส่วนร่วมกับชาวบ้านและนักพัฒนาเอกชนในพื้นที่จริง และพบว่ากลุ่มชนต่าง ๆ ไม่ได้ใช้ประโยชน์พื้นที่ป่าเท่านั้น พวกเขายังมีความรู้ กฏเกณฑ์ในการจัดการ และปกป้องป่าจากการบุกรุกของคนภายนอกด้วย โดยเฉพาะในรูปแบบของป่าชุมชน แต่ความรู้และกฏเกณฑ์เหล่านั้นมักจะอยู่ในรูปของจารีตประเพณีและพิธีกรรมความเชื่อต่าง ๆ ซึ่งคนส่วนใหญ่มักมองไม่เห็น เพราะติดกับดักในมายาคติของวาทกรรมที่ตายตัว ข้อค้นพบจากงานวิจัยจึงช่วยสั่นคลอนมายาคติได้บางส่วน ด้วยการสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับสิทธิชุมชน ซึ่งผลักดันให้เกิดการเคลื่อนไหวทางสังคม เพื่อปรับจารีตท้องถิ่นให้เป็นกฏหมายป่าชุมชน โดยใช้พิธีกรรมการรักษาป่าเป็นส่วนหนึ่งของพื้นที่ต่อรอง แม้การออกกฏหมายป่าชุมชนจะยังไม่ประสบความสำเร็จ แต่การเคลื่อนไหวทางสังคมดังกล่าวก็ได้เปิดให้เห็นมุมมองและทางเลือกใหม่ ๆ ในสังคม เพื่อการจัดการป่าอนุรักษ์แบบมีส่วนร่วม