จากป่าไม้สังคมสู่โฉนดชุมชน: พัฒนาการและข้อท้าทายแนวคิดเรื่องสิทธิชุมชนในการจัดการป่าไม้และที่ดิน
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
แนวคิดเรื่องสิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากรได้รับการผลักดันมากว่าสามทศวรรษในประเทศไทย โดยผ่านการเรียกร้องของชุมชนที่อาศัยอยู่ในป่าและที่เผชิญความขัดแย้งในด้านที่ดินกับรัฐ แม้สิทธิชุมชนจะได้รับการรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญมาตั้งแต่ปี 2540 แต่ความคืบหน้าในการบังคับใช้และการทำให้แนวคิดตั้งมั่นยังเป็นไปอย่างจำกัด บทความชิ้นนี้ทบทวนประวัติความคิดเรื่องสิทธิชุมชนทั้งจากมุมมองเชิงอุดมการณ์และเชิงยุทธศาสตร์ในการเคลื่อนไหวของประชาชน ตั้งแต่แนวคิดเรื่องป่าไม้สังคมและป่าชุมชน สู่แนวคิดเรื่องสิทธิชุมชนและโฉนดชุมชน บทความทบทวนว่ากว่าสามทศวรรษที่ผ่านมานี้แนวคิดเรื่องสิทธิชุมชนเผชิญข้อท้าทายอย่างไร และเสนอว่าแนวคิดที่อิงอยู่บนฐานความเชื่อเรื่องวัฒนธรรมประเพณีในการจัดการทรัพยากรที่มีอยู่แล้วของชุมชน อาจจะไม่สามารถตอบสนองต่อเงื่อนไขชุมชนที่เปลี่ยนแปลงไปและความต้องการที่หลากหลายของชุมชนต่าง ๆ ได้
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ข้อเขียนทั้งหมดทีปรากฏในวารสารสังคมศาสตร์ เป็นความคิดเห็นของผู้เขียนโดยเฉพาะ มิใช่ทัศนคติของคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ หรือกองบรรณาธิการวารสารสังคมศาสตร์
เอกสารอ้างอิง
กรมป่าไม้, บก. 2542. ชีวิตและงานอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ของนาย ไพโรจน์ สุวรรณกร อธิบดีกรมป่าไม้ (พ.ศ. 2532-2534). กรุงเทพฯ: กรมป่าไม้.
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. 2566. “สรุปรายงานการกระทำผิดกฎหมายเกี่ยวกับการป่าไม้ ของหน่วยงานในสังกัดกระทรวงอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ปีงบประมาณ 2556-2566.” สืบค้นเมื่อ 1 เมษายน 2566. https://portal.dnp.go.th/DNP/FileSystem/download?uuid=02ef82d8-16f5-4d36-974f-de6ac9d6bd14.pdf.
กลุ่มศึกษาการพัฒนาทางเลือก. 2533. “ทิศทางการพัฒนาประเทศ: ทัศนะ ประชาชนและองค์กรพัฒนาเอกชน.” ใน บทบาทประชาชนและเอ็นจีโอในการพัฒนาประเทศ. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
คณะกรรมการแก้ไขปัญหาสหพันธ์เกษตรกรภาคเหนือ และเครือข่ายองค์กรประชาชนภาคเหนือ. 2544. สรุปผลการศึกษาและแนวทางแก้ไขปัญหา กรณีปัญหาของสหพันธ์เกษตรกรภาคเหนือและเครือข่าย องค์กรประชาชนภาคเหนือ. เชียงใหม่: สหพันธ์เกษตรกรภาคเหนือ.
ฉลาดชาย รมิตานนท์. 2528. ป่าไม้สังคมเพื่อการพัฒนาชนบท. กรุงเทพฯ: สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย.
ฉลาดชาย รมิตานนท์, อานันท์ กาญจนพันธุ์, และสัณฐิตา กาญจนพันธุ์. 2536. ป่าชุมชนภาคเหนือ. กรุงเทพฯ: สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา.
ธีระพรรณ ใจมั่น. 2542. “การผลักดันนโยบายโดยการมีส่วนร่วมของประชาชน : ศึกษาเฉพาะกรณีร่างพระราชบัญญัติป่าชุมชน.” วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรุงเทพฯ.
พีระ ศรีเมือง. 2546. “ประสบการณ์การทำงานของพีระ ศรีเมือง.” ใน เปลือยประสบการณ์เอ็นจีโอด้านป่าและทรัพยากร, บรรณาธิการโดย เพิ่มศักดิ์ มกราภิรมย์. กรุงเทพฯ: โครงการจัดการทรัพยากรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ.
วิทยา อาภรณ์. 2557. “แนวทางโฉนดชุมชนกับการสร้างความมั่นคงในชีวิตของเกษตรกรภาคใต้.” วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา 33 (1): 105-139.
สนั่น ชูสกุล, บก. 2549. 3 ทศวรรษแนวคิดวัฒนธรรมชุมชน: บทนิพนธ์คัดสรรว่าด้วยประชาธิปไตย ชาวบ้าน เศรษฐกิจชุมชน และการพัฒนาบนเส้นทางที่เป็นไท เนื่องในวาระครบรอบ 60 ปี บำรุง บุญปัญญา. สุรินทร์: โครงการหนังสือดอกติ้วป่า.
สมัชชาคนจน. 2544. ข้อเสนอสมัชชาคนจนต่อนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐบาล ดร.ทักษิณ ชินวัตร กุมภาพันธ์ 2544 (ฉบับสมบูรณ์). กรุงเทพฯ: สมัชชาคนจน.
สำนักงานโฉนดชุมชน. 2565. “ข้อมูลชุมชนที่ได้รับความเห็นชอบให้ดำเนินงานโฉนดชุมชนจำนวน 55 ชุมชน.” สืบค้นเมื่อ 23 ธันวาคม 2565. https://www.opm.go.th/opmportal/multimedia/thamroch/ชุมชนที่เห็นชอบ%2055%20ชุมชน.pdf.
เสน่ห์ จามริก. 2549. สิทธิมนุษยชนไทยในกระแสโลก. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย.
เสน่ห์ จามริก และยศ สันตสมบัติ, บก. 2536ก. ป่าชุมชน ในประเทศไทย: แนวทางการพัฒนา, เล่ม 1 ป่าฝนเขตร้อนกับภาพรวมของป่าชุมชนในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา.
เสน่ห์ จามริก และยศ สันตสมบัติ, บก. 2536ข. ป่าชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. กรุงเทพฯ: สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา.
เสน่ห์ จามริก และยศ สันตสมบัติ, บก. 2536ค. ป่าชุมชนในภาคเหนือ. กรุงเทพฯ: สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. 2543. “สถานภาพการวิจัยชุมชนกับการจัดการทรัพยากร: บทสังเคราะห์ผลของการศึกษา.” ใน พลวัตของชุมชนในการจัดการทรัพยากร:กระบวนทัศน์และนโยบาย, บรรณาธิการโดย อานันท์ กาญจนพันธ์. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย.
Atchara Rukyutidharm. 2009. “Constructing the Meanings of Land Resource and a Community in the Context of Globalization.” PhD thesis, Chiang Mai University, Chiang Mai.
Bencharat Sae Chua. 2014. “Redefining Citizenship: The community forest movement in Thailand and strategic rights claims.” PhD thesis, La Trobe University, Australia.
Escobar, Arturo. 1998. “Whose Knowledge, Whose Nature?: Biodiversity, conservation, and the political ecology of social movements.” Journal of political ecology 5 (1): 53-82.
Ostrom, Elinor. 1990. Governing the Commons: The evolution of institutions for collective action. Cambridge University Press, Cambridge.
Richardson, Benjamin J. 2009. “The Ties that Bind: Indigenous peoples and environmental governance.” In Indigenous Peoples and the Law: Comparative and critical perspectives, edited by Benjamin J. Richardson, Shin Imai, and Kent Mcneil. Portland: Hart Publishing.
Tyler, Stephen R. 2006. “Community-based Natural Resource Management: A research approach to rural poverty and environmental degradation.” In Communities, Livelihoods and Natural Resources: Action research and policy change in Asia, edited by Stephen R. Tyler. Ottawa: International Development Research Centre.
Vandergeest, Peter. 1996. “Property Rights in Protected Areas: Obstacles to community involvement as a solution in Thailand.” Environmental Conservation 23 (3): 259-268.
Vandergeest, Peter, and Nancy Lee Peluso. 1995. “Territorialization and State Power in Thailand.” Theory and Society 24 (3): 385-426.
Walker, Andrew. 2004. “Seeing Farmers for the Trees: Community forestry and the arborealisation of agriculture in northern Thailand.” Asia Pacific Viewpoint 45 (3): 311-324.
Walker, Andrew, and Nicholas Farrelly. 2008. “Northern Thailand's Specter of Eviction.” Critical Asian Studies 40 (3): 373-397.
