ตำนานหนองเล็งทราย : อนุภาคและบทบาทที่มีต่อชุมชนบ้านสันขวาง ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา

บทคัดย่อ

ตำนานหนองเล็งทราย อนุภาคและบทบาทที่มีต่อชุมชนบ้านสันขวาง ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาอนุภาคในตำนานหนองเล็งทรายที่เกิดขึ้นในพื้นที่ชุมชนบ้านสันขวาง ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา และศึกษาบทบาทหน้าที่ของตำนานหนองเล็งทรายที่มีต่อชุมชนบ้านสันขวาง ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา การศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยศึกษาโดยใช้กรอบแนวคิดทฤษฎีอนุภาค และกรอบทฤษฎีบทบาทหน้าที่

ทั้งนี้ผู้วิจัยศึกษารวบรวมตัวบทตำนานหนองเล็งทราย จากตำนานประเภทลายลักษณ์ และมุขปาฐะสามารถรวบรวมตัวบทได้ 3 เรื่อง 6 สำนวน ได้แก่เรื่อง 1. ตำนานหนองเล็งทรายล่ม ตัดตอนจากเหตุการณ์ตำนานเชียงแสนฉบับพระธรรมวิมลโมลี (2538 : 174-106) (ลายลักษณ์ 1 สำนวน) 2. นิทานพื้นบ้านเมืองพะเยา (ลายลักษณ์ 1 สำนวน) และสอดคล้องกับข้อมูลมุขปาฐะ พระโสภณพัฒโนดม(นามเดิมศรีเหลา) (1 สำนวน) 3. ตำนานหนองเล็งทราย(ดอนแม่หม้าย) ข้อมูลมุขปาฐะ (3 สำนวน) แหล่งข้อมูล นายยอดชัย มะโนใจ นายก๋องแก้ว ใจวงค์  และนายเหลา มะโนใจ

จากการศึกษาพบว่า อนุภาคของตำนานหนองเล็งทรายมี 2 อนุภาค ได้แก่ อนุภาคเหตุการณ์ และอนุภาคสถานที่โดยอนุภาคเหตุการณ์ ที่พบคือ เหตุการณ์กินปลาไหลเผือก เหตุการณ์เมืองล่ม พบว่าลักษณะที่ใช้ร่วมกัน คือ อนุภาคของสัตว์สีเผือก เหตุการณ์ภัยธรรมชาติ มีเหตุการณ์ที่คล้ายกัน เริ่มด้วยการกล่าวถึงสภาพบ้านเมือง วิถีชีวิต หลังจากนั้นชาวเมืองไปหาปลาไหลเผือก นำมาถวายท่านเจ้าเมือง หรือนำมาแบ่งให้คนในชุมชนกินทั่วทั้งเมือง หลังจากนั้นบ้านเมืองล่มสลายกลายเป็นบึง ลักษณะที่แตกต่างกัน คือ เหตุการณ์ของแม่หม้ายโมโหเอาเท้าเหยียบหัวปลาไหลเกิดอาเพศ แผ่นดินถล่มจมกลายเป็นบึง และอนุภาคสถานที่ คือ ศาลเจ้าพ่อหนองเล็งทราย บทบาทหน้าที่ต่อชุมชนบ้านสันขวาง มี 3 บทบาท ได้แก่ บทบาทตำนานกับการอธิบายพิธีกรรม บทบาทในการถ่ายทอดเรื่องราวท้องถิ่นของตนในรูปแบบจิตรกรรมฝาผนัง บทบาทด้านความเชื่อพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์