ฉันท์สังเวยพระมหาเสวตรฉัตรในรัชกาลที่ 4 : ความสัมพันธ์เชิงอำนาจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสัมพันธ์เชิงอำนาจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในฉันท์สังเวยพระมหาเสวตรฉัตรในรัชกาลที่ 4 ผลการศึกษาพบว่า ปรากฏลักษณะความสัมพันธ์ เชิงอำนาจทั้งสิ้น 7 ประการ ประกอบด้วย 1) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับพระราชสถานะผู้ปกครอง 2) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับวันประกอบพระราชพิธีฉัตรมงคล 3) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเทพเจ้า 4) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับพระบรมวงศานุวงศ์ 5) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับข้าราชการ 6) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับประชาชน และ 7) ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับประเทศราช ลักษณะความสัมพันธ์เชิงอำนาจดังกล่าวได้สะท้อนพระราชอำนาจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอย่างเต็มเปี่ยม กล่าวคือการที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ผู้มีอำนาจ) ทรงใช้หรือควบคุมพระราชอำนาจกับกลุ่มบุคคลหรือสิ่งต่าง ๆ (ผู้รับผลของอำนาจ) โดยมี “พระมหาเศวตฉัตรหรือพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แห่งความเป็นพระมหากษัตริย์อันชอบธรรมเป็นเงื่อนไขทางสังคม ส่งผลให้ผู้รับผลของอำนาจต้องยินยอมประพฤติตนและปฏิบัติหน้าที่ตามพระราชอำนาจนั้น (แม้ว่าจะยินยอมหรือขัดขืนก็ตาม) ทั้งนี้ ยังปรากฏการใช้ภาพพจน์เพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าอยู่หัวด้วย