อัตลักษณ์ลวดลายผ้าไหมมัดหมี่: มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของปราชญ์ชาวบ้านจังหวัดขอนแก่น
คำสำคัญ:
อัตลักษณ์, ลวดลายผ้าไหมมัดหมี่, มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม, ปราชญ์ชาวบ้านบทคัดย่อ
การศึกษาวิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาอัตลักษณ์และสัญลักษณ์ของลวดลายผ้าไหมมัดหมี่แบบดั้งเดิม ลวดลายผ้าไหมมัดหมี่แบบประยุกต์ และการสื่อความหมายจากลวดลายผ้าไหมมัดหมี่ของปราชญ์ชาวบ้านในอำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น โดยการวิจัยเชิงคุณภาพ ทั้งการสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วมจากผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง และการวิเคราะห์เอกสารที่เกี่ยวข้อง คัดเลือกกลุ่มตัวอย่างผู้ให้ข้อมูลแบบเจาะจงจากปราชญ์ชาวบ้านที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักในพื้นที่ที่มีอายุไม่น้อยกว่า 40 ปี และมีประสบการณ์ในการทำผ้าไหมมัดหมี่มาอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบันมาไม่น้อยกว่า 20 ปี เพื่อเป็นฐานข้อมูลที่สำคัญของต้นแบบลวดลายผ้าไหมมัดหมี่ของปราชญ์ชาวบ้านซึ่งเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมในการสร้างมูลค่าเพิ่มของวัฒนธรรมท้องถิ่น ผลการศึกษาพบว่า อำเภอชนบทถือเป็นศูนย์กลางของการทอผ้าไหมมัดหมี่ของจังหวัดขอนแก่น และยังเป็นแหล่งผลิตผ้าไหมมัดหมี่ที่มีชื่อเสียงของประเทศ ตลอดจนได้รับการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ เอกลักษณ์ของผ้าไหมชนบท คือ “ลาย” และ “เทคนิคการทอผ้า” การสร้างสรรค์ลวดลายผ้าไหมมัดหมี่ของปราชญ์ชาวบ้านถือเป็นภูมิปัญญาด้านงานช่างฝีมือดั้งเดิมที่ต้องอาศัยทักษะและการสั่งสมประสบการณ์มาเป็นระยะเวลานานจนเกิดเป็นความเชี่ยวชาญ อัตลักษณ์ลวดลายที่สืบทอดกันมาและถือว่าเป็นลายต้นแบบของผ้าไหมมัดหมี่ของอำเภอชนบท คือ ลายกง ลายขันหมากเบ็ง ลายขอพระเทพหรือลายเชิงเทียน สีที่เป็นเอกลักษณ์ดั้งเดิม คือ สีเม็ดมะขาม สีแดง สีม่วง สีเขียว อัตลักษณ์ลวดลายผ้าไหมมัดหมี่ ในปัจจุบันเป็นการประยุกต์จากลวดลายดั้งเดิม รวมทั้งจากแรงบันดาลใจจากสิ่งรอบตัว วิถีชีวิต สิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน พืชและสัตว์ที่มีความเกี่ยวพันกับวิถีชีวิต เครื่องมือ เครื่องใช้และเครื่องประดับ สิ่งที่พบเห็นในสื่อปัจจุบัน ความเชื่อในทางศาสนา และความเป็นอัตลักษณ์ของท้องถิ่น นำไปสู่การพัฒนาสีสันให้มีความหลากหลายเพื่อทำให้เกิดความมีมิติมากยิ่งขึ้น
Downloads
เอกสารอ้างอิง
กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. (2559). งานช่างฝีมือดั้งเดิม : มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ. กรุงเทพฯ: องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึกในพระบรมราชูปถัมภ์.
ธนาคารแห่งประเทศไทย สำนักงานภาคเหนือ. (2553). สุนทรีย์แห่งลีลา ผืนผ้าแพรพรรณ พินิจผ้าชิ้นเด่นของพิพิธภัณฑ์ธนาคารแห่งประเทศไทย สำนักงานภาคเหนือ. เชียงใหม่: บริษัทนพบุรีการพิมพ์ จำกัด.
สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น. (2562). ประวัติ อำเภอชนบท ขอนแก่น จากอดีต. สืบค้นเมื่อ 24 กรกฎาคม 2565, จาก https://district.cdd.go.th/chonnabot/about-us/100011-2
สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (องค์การมหาชน). (2561). ผ้าไหมมัดหมี่ อำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น. สืบค้นเมื่อ 15 มิถุนายน 2565, จาก https://www.sacit.or.th/th/detail/2018-09-14-11-35-v-5BW
กรมทรัพย์สินทางปัญญา. (2565). การขึ้นทะเบียนบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์. สืบค้นเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2565, จาก https://www.ipthailand.go.th/images/781/s_53100035_1.pdf
ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). (2553). ผ้าไทย มรดกแห่งภูมิปัญญาของไทย. กรุงเทพมหานคร. บริษัท เอ.พี.กราฟิค ดีไซน์ และการพิมพ์ จำกัด.
กัญญารินทร์ ไชยจันทร์. (2565). ภูมิปัญญาของปราชญ์ท้องถิ่นผ้าไหมมัดหมี่ในอำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น เพื่อการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์. วารสารการบริการและการท่องเที่ยวไทย, 17(2), 88-100.
สวัสดิ์ แก้วแบน, ยุภา ประยงค์ทรัพย์, และกชนิภา อุดมทวี. (2562). ภูมิปัญญาการทอผ้าไหมลายโบราณของชุมชนบ้านแกใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์. วารสารวิชาการ มจร บุรีรัมย์, 4(1), 71-85.
ดวงเด่น บุญปก (2563). อัตลักษณ์และสัญลักษณ์ของผ้าไหมพื้นเมืองกลุ่มเขมรถิ่นไทย. วารสารวิชาการคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 10(1), 91-102.
กิตติ์ธนัตถ์ ญาณพิสิษฐ์. (2556). ลวดลายผ้าทอร่วมสมัยภายใต้จินตนาการใหม่. วารสารศิลปกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 5(2), 195-213.
กรมหม่อนไหม. (2562). ผ้าไหมมัดหมี่ชนบท. สืบค้นเมื่อ 15 มีนาคม 2566, จาก https://qsds.go.th/newocss/wp-content/uploads/sites/74/2022/09/kk-mudmeechon.pdf
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2024 วารสารศรีนครินทรวิโรฒวิจัยและพัฒนา สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
วารสารศรีนครินทรวิโรฒวิจัยและพัฒนา สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ อยู่ภายใต้การอนุญาต Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 International (CC-BY-NC-ND 4.0) เว้นแต่จะระบุไว้เป็นอย่างอื่น โปรดอ่านหน้านโยบายของวารสารสำหรับข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับการเข้าถึงแบบเปิด ลิขสิทธิ์ และการอนุญาต
