ศึกษาวิเคราะห์เปรียบเทียบสมาธิในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท กับคัมภีร์โยคสูตร

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาเกี่ยวกับสมาธิคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และคัมภีร์โยคสูตร 2) เพื่อศึกษาการเกิดสมาธิของคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และคัมภีร์โยคสูตร  3) เพื่อวิเคราะห์ (SWOT) ผลจากสมาธิในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทและคัมภีร์โยคสูตร และ 4) เพื่อศึกษารูปแบบและองค์ความรู้ใหม่จากสมาธิในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทและคัมภีร์โยคสูตร  การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์ พระพุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง และแบบสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง แล้วนำมาเรียบเรียงบรรยายเป็นเชิงพรรณนำเสนอผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบและแก้ไขตามคำแนะนำ โดยใช้กระบวนการศึกษาเชิงวิเคราะห์ เพื่อนำไปสู่การบูรณาการและสร้างองค์ความรู้ใหม่

          ผลการวิจัยพบว่า

1. คัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท เป็นการปฏิบัติสมาธิวิปสสนาธุระ วิธีคือ ฝึกสมาธิทำใหจิตจดจ่ออยู่ในอารมณ์หรือการตั้งมั่นแห่งจิต และคัมภีร์โยคสูตร เป็นการปฏิบัติโยคสูตร วิธีคือ การปฏิบัติอัษฏางคโยคะ คือ ยมะ นิยมะ อาสนะ ปราณายามะ ปรัตยาหาระ ธารณา ธยานะ และสมาธิปรัชญาคำสอนเรื่องโยคะ
2. การเจริญสมาธิตามคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทเรียกว่า “กรรมฐาน” หมายถึง ที่ตั้งแห่งการทำงานของจิตให้จิตสงบอยู่ที่ใดที่หนึ่งให้แน่วแน่ แบ่งออกเป็น 2 หลัก คือ การเจริญสมถะกรรมฐาน และการเจริญวิปัสสนากรรมฐาน และการเจริญสมาธิตามคัมภีร์โยคสูตร เรียกว่า “โยคะ” หมายถึง การหยุด พฤตติ หรือหยุดความเคลื่อนไหวของจิต แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ สัมปรัชญาต และอสัมปรัญาต
3. ผลจากสมาธิในคัมภีร์พระพุทธศาสนา คือ นำมาซึ่งความสุขทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจช่วยให้จิตสงบดับความทุกข์ต่าง ๆ ช่วยให้จิตใจสะอาดและมีปติปราโมทย ส่วนสมาธิในคัมภีร์โยคสูตร คือ ช่วยควบคุมความเปลี่ยนแปลง หรือความฟุ้งซ่านของจิตใจ จิตสงบ ช่วยลดอกุศลจิตที่เป็นสาเหตุของความทุกข์
4. รูปแบบและองค์ความรู้ใหม่จากสมาธิในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทและคัมภีร์โยคสูตร  ได้แก่ อานาปานสติ (การกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก) อภิญญา (ปัญญาดับกิเลส) ญาณ (ปัญญา) และนิวรณ 5 (ใจสงบจากความชั่วของจิต)