พลวัตวัฒนธรรมการใช้ธุงกับประเพณีฮีตสิบสอง ในบริบทสังคมวัฒนธรรมอีสาน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาวัฒนธรรมการใช้ธุงกับประเพณีฮีตสิบสอง และ 2) วิเคราะห์พลวัตวัฒนธรรมการใช้ธุงที่ปรากฏในประเพณีฮีตสิบสอง เป็นการวิจัย         เชิงคุณภาพ โดยศึกษาจากเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์กลุ่มเป้าหมาย จำนวน 10 รูป/คน และการสังเกต เพื่อนำข้อมูลมา วิเคราะห์เนื้อหาแล้วนำเสนอเชิงพรรณนาวิเคราะห์ ผลการศึกษา พบว่า 1) ประเพณีฮีตสิบสองที่ธุงเข้าไปมีบทบาท ได้แก่ 1) บุญคูณลาน ธุงถูกนำไปใช้เป็นสัญลักษณ์ของสัตว์ประจำทิศทั้ง 8 ตามคติวัฒนธรรมล้านช้างที่เชื่อว่าสามารถนำพาความอุดมสมบูรณ์มาสู่ผลผลิต 2) บุญผะเหวด ธุงถูกนำไปใช้เป็นส่วนหนึ่งของเครื่องบูชาคาถาพัน และใช้ประดับศาลาโรงธรรมเพื่อจำลองสถานที่ให้เหมือนกับเขาวงกตในมหาเวสสันดรชาดก 3) บุญสงกรานต์ ธุงถูกนำไปใช้ประดับเจดีย์ทรายเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา 4) บุญซำฮะ          ธุงถูกนำไปเป็นสัญลักษณ์เพื่อป้องกันสิ่งอัปมงคล และการสะเดาะเคราะห์ต่อชะตา 5) บุญกฐิน ธุงถูกนำไปใช้เป็นสัญลักษณ์สำหรับวัดที่มีการทอดกฐินเสร็จสิ้นแล้ว และ 2) พลวัตวัฒนธรรมการใช้ธุงที่ปรากฏในประเพณีฮีตสิบสอง เช่น ธุงบางชนิดเริ่มหายไปจากประเพณีฮีตสิบสองและได้มีการนำวัตถุอื่นมาใช้แทน นอกจากนั้นยังมีการประยุกต์นำเศษวัสดุที่เหลือใช้ เช่น          การนำเศษผ้ามาประดิษฐ์เป็นธุงอย่างง่าย อีกทั้งมีการหยิบยืมและประยุกต์การใช้ธุงให้สอดคล้องกับบริบทของประเพณีพิธีกรรมอื่น ๆ เช่น การนำธุงช่อจากประเพณีบุญสงกรานต์ ไปประยุกต์เป็นธุงเผาผีสำหรับใช้ในพิธีศพ เป็นต้น และการรู้จักนำวัสดุธรรมชาติ หรือวัสดุที่หาได้ตามท้องถิ่น มาประดิษฐ์เป็นธุงสำหรับใช้ในประเพณีพิธีกรรม