สารัตถะของกาพย์เห่เรือ การสืบสรรค์และการปรับประยุกต์

บทคัดย่อ

กาพย์เห่เรือเป็นวรรณคดีที่ได้รับการสร้างสรรค์และพัฒนาสืบทอดมายาวนาน ปรากฏหลักฐานตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาจนถึงรัตนโกสินทร์ สารัตถะของกาพย์เห่เรือเปลี่ยนแปลงไปตามจุดมุ่งหมายของกวีในแต่ละบริบทกับช่วงเวลา การสร้างสรรค์บทเห่ในระยะแรก คือ ตั้งแต่พระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรมาจนถึงพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นผลงานที่สร้างสรรค์ขึ้นในทำนองบทนิราศ เพื่อสำเริงอารมณ์ การนำกาพย์เห่มาประยุกต์ใช้กับเรือพระราชพิธีเพื่อจุดประสงค์      ทางพิธีกรรม เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ การพระราชพิธีลอยพระประทีป โดยได้นำพระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรมาใช้ ขณะทรงบูชาพระรัตนตรัยและจุดพระประทีป ต่อมาสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ จึงได้จัดให้มีการเห่เรือพระราชพิธีเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระมหากษัตริย์ เผยแพร่สู่สายตาประชาชนเป็นครั้งแรกในงานพระบรมราชาภิเษกสมโภช พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว นับแต่นั้นมา สารัตถะของกาพย์เห่เรือ จึงได้พัฒนามาเป็นบทสรรเสริญพระเกียรติพระมหากษัตริย์อย่างสมบูรณ์ สืบเนื่องมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช โดยมุ่งนำเสนอพระราโชบายด้านการปกครอง ซึ่งมีมาตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ การเชิดชูชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ อันเป็นสถาบันหลักของชาติไทยสืบมาจนถึงปัจจุบัน