“หอมดอกราตรี แม้ไม่สดสี หอมดีน่าดม” การนำเสนอแนวคิด “กุลสตรี” ในนวนิยาย ราตรีประดับดาว

บทคัดย่อ

ราตรีประดับดาวเป็นนวนิยายอิงประวัติศาสตร์ของ ว.วินิจฉัยกุล ที่มีตัวละครเอกเป็นผู้หญิงที่มีชีวิตอยู่ในช่วงเหตุการณ์การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์การนำเสนอแนวคิด “กุลสตรี” อันเป็นแนวคิดหลักของนวนิยายเรื่องนี้ การวิเคราะห์องค์ประกอบวรรณกรรมของนวนิยายเรื่องนี้สรุปได้ว่า “กุลสตรี” ในนวนิยายเรื่องนี้ หมายถึง ผู้หญิงที่ไม่ต้องมีชาติตระกูลดี แต่ต้องเป็นผู้หญิงที่ได้รับการอบรมสั่งสอนให้มีความประพฤติดี สามารถเลี้ยงดูตัวเองได้ ว.วินิจฉัยกุล นำเสนอแนวคิดดังกล่าวด้วยกลวิธีสำคัญ 2 ประการ ได้แก่ 1. การสร้างตัวละครคู่เปรียบ ระหว่างเกดผู้เป็นนางเอก และเนื้อทองผู้เป็นนางร้าย และ 2. การสร้างปมปัญหาและการคลี่คลายปมปัญหา ซึ่งปมปัญหาสำคัญของเรื่องมี 2 เหตุการณ์หลัก คือ การนอกใจของสามีเกด และการตัดสินใจทางการเมืองในเหตุการณ์การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ที่ทำให้นาถสามีของเกดตัดสินใจได้ว่าใครคือผู้หญิงที่เขาควรใช้ชีวิตอยู่ด้วย ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่า ในแง่หนึ่ง ลักษณะ “กุลสตรี” ที่นำเสนอในนวนิยายเรื่องราตรีประดับดาว เป็นแนวคิดที่แตกต่างจากแนวคิดกุลสตรีในอดีต เนื่องจากผู้ประพันธ์ไม่ได้นิยามว่าผู้หญิงดีจะต้องมีชาติตระกูลที่ดีจึงจะได้ชื่อว่าเป็นกุลสตรี เช่นเดียวกับเกด ลูกของชาวบ้านเมืองเพชรบุรีที่ไม่ได้มีชาติตระกูลใหญ่โต แต่หากเป็นผู้หญิงที่ได้รับการอบรมสั่งสอนจากครอบครัวและเป็นผู้ประพฤติตนดี ก็ได้ชื่อว่าเป็นกุลสตรีได้ ในขณะเดียวกันการนิยามคำว่า “กุลสตรี” ผ่านนวนิยายเรื่องนี้ก็เป็นการผลิตซ้ำแนวคิดกุลสตรีตามขนบผู้หญิงดีที่ยังคงยึดติดกับจริยธรรมจรรยาบางประการ เช่น ผู้หญิงดีต้องเป็นศรีภรรยาที่ดี ซื่อสัตย์และจงรักภักดีต่อสามี เป็นแม่ที่ดีที่ต้องนึกถึงลูกก่อนความรู้สึกของตัวเอง เป็นต้น โดยนัยนี้จึงอาจกล่าวได้ว่า แนวคิดกุลสตรีในนวนิยายเรื่องราตรีประดับดาวเป็นแนวคิดที่ “ก้าวหน้าอยู่ในกรอบ”