การศึกษาเชิงวิเคราะห์เอกสารต้นฉบับตำรายาแพทย์แผนไทยวัดคลองแค ตำบลท่าช้าง อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้เป็นการวิจัยเชิงเอกสารผสานกับการวิจัยเชิงปริมาณ มีจุดประสงค์เพื่อศึกษาสารัตถะและความถี่ของเภสัชวัตถุจากตำรายาแพทย์แผนไทยวัดคลองแค ตำบลท่าช้าง อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก จำนวน 6 ฉบับ ผลการวิจัยพบตำรับยาที่ใช้ในการรักษาโรคต่าง ๆ จำนวน 1,752 ตำรับ สามารถจำแนกสารัตถะตามสรรพคุณที่พบได้จำนวน 25 ประเภท โดยพบตำรับยารักษากลุ่มโรคฝีมากที่สุด จำนวน 487 ตำรับ ด้านเภสัชวัตถุ พบพืชวัตถุจำนวน 872 ชนิด โดยพบการใช้ขิงมากที่สุด จำนวน 310 ครั้ง พบสัตว์วัตถุจำนวน 115 ชนิด โดยพบการใช้งูเหลือมมากที่สุด จำนวน 101 ครั้ง พบธาตุวัตถุจำนวน 59 ชนิด โดยพบการใช้เกลือมากที่สุด จำนวน 113 ครั้ง พบน้ำกระสายยาจำนวน 191 ชนิด โดยพบการใช้น้ำมากที่สุด จำนวน 659 ครั้ง ผลการวิจัยครั้งนี้จะเป็นฐานข้อมูลทางการแพทย์แผนไทยสำหรับวัดคลองแค จังหวัดพิษณุโลก และเสนอแนะให้มีการนำผลการวิจัยในครั้งนี้พัฒนาทางการแพทย์แผนไทยต่อไป
Article Details
เอกสารอ้างอิง
ภาษาไทย
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกและราชบัณฑิตยสถาน. (2553). พจนานุกรมศัพท์แพทย์และเภสัชกรรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ.
กรมอุตุนิยมวิทยา. (2566). ภูมิอากาศจังหวัดพิษณุโลก. กรุงเทพฯ: ศูนย์ภูมิอากาศ กรมอุตุนิยมวิทยา.
กรวิชญ์ บุญจันทร์ (ปริวรรต). (2567). ตำรายาแพทย์แผนไทยวัดคลองแค [เอกสารต้นฉบับ]. (วค.ข.1.). วัดคลองแค, ตำบลท่าช้าง อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก.
กระทรวงศึกษาธิการ. (2542). แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ : ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ. กรุงเทพฯ: กระทรวงศึกษาธิการ.
กานต์ธีรา จางตระกูล, กุลศรม์ เวชกุล, อาภาภัทร ธนะบุญ, และภัครพล แสงเงิน. (2563). วรรณกรรมเภสัชกรรมวัดท่านา ตำบลไผ่ล้อม อำเภอบางกระทุ่ม จังหวัดพิษณุโลก: การศึกษาเชิงวิเคราะห์. ใน รายงานประกอบการสัมมนาทางวิชาการ “พิพิธวิจัย วิจิตรวิทยา ภาษาไทย ประจำปีการศึกษา 2562” สาขาวิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร จังหวัดพิษณุโลก (น. 167-179). พิษณุโลก: สาขาวิชาภาษาไทย มหาวิทยาลัยนเรศวร.
กานต์พิชชา แข่งขัน, นิตยา วงศ์รักษ์, อัญชลีพร เพ็ชรน้อย, และภัครพล แสงเงิน. (2566). การศึกษาเชิงวิเคราะห์เอกสารต้นฉบับตำรายาแพทย์แผนไทย
วัดพรหมพิราม ตำบลพรหมพิราม อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. ภาษาไทยและวัฒนธรรมไทย, 9(1), 72-104.
เกศินี แก้วนิล, นิสิต เมฆแจ้ง, เพ็ญพิชชา พรมแตง, และภัครพล แสงเงิน. (2563). วรรณกรรมเภสัชกรรมวัดสระไม้แดง ตำบลอรัญญิก อำเภอเมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก: การศึกษาเชิงวิเคราะห์. ศิลป์พิบูล, 2(2), 1-15.
ขจีพรรณ ศรีฟอง, ณัฐกานต์ นาคพรม, สุกัญญา พาชื่นใจ, ภีมพศ รอดยิ้ม, และภัครพล แสงเงิน. (2566). การศึกษาเชิงวิเคราะห์เอกสารต้นฉบับตำรายาแพทย์
แผนไทยวัดกรับพวงเหนือ ตำบลพรหมพิราม อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. อักษราพิบูล, 4(1), 47-62.
คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. (2542ก). พระคัมภีร์ธาตุวิภังค์. ใน แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์: ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ (น. 317-350). กรุงเทพฯ: สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ.
คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. (2542ข). พระคัมภีร์ปฐมจินดา. ใน แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์: ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ (น. 89-310). กรุงเทพฯ: สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ.
ชยันต์ พิเชียรสุนทร, แม้นมาส ชวลิต, และวิเชียร จีรวงส์. (2544). คำอธิบายตำราพระโอสถพระนารายณ์ ฉบับเฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษามหาราชา 5 ธันวาคม 2542 (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพฯ: อมรินทร์และมูลนิธิภูมิปัญญา.
ชลิตา สอนจันทร์, ศิริวรรณ เพ็ชรมณี, อัจฉราภรณ์ ใจแก้ว, และภัครพล แสงเงิน. (2564). สารัตถะในตำรายาวัดสันติกาวาส อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. ใน รายงานสืบเนื่องการประชุมวิชาการระดับชาติพะเยาวิจัย ครั้งที่ 10 มหาวิทยาลัยพะเยา วันที่ 28-29 มกราคม 2564 (น. 4020-4034). พะเยา: มหาวิทยาลัยพะเยา.
ณมน ปุษปาพันธ์ และวิทยา บุษบงค์. (2565). กัญชาในตำรายาพื้นบ้านภาคใต้. Asian Journal of Traditional and Innovative Arts and Textiles, 1(2), 31-60.
ณรงศักดิ์ ราวะรินทร์. (2561). การใช้ครามในตำรายาโบราณ. การแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, 16(2), 284-300.
ณัฐมล พรมรอด, นิตยา ทองย้อย, ภัชรีย์ญา อ่วมอิ่มพืช, ธนศักดิ์ จันทร์สดใส, และภัครพล แสงเงิน. (2564). รูปแบบการเขียนชื่อพืชวัตถุในตำรายาวัด
ไพรสุวรรณ อำเภอบางกระทุ่ม จังหวัดพิษณุโลก เอกสารจากสำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม เลขที่ พส.ข.0264. อักษราพิบูล, 2(2), 57-82.
ทิพย์วารี สงนอก. (2564). ภาษาและภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับตำรายาพื้นบ้าน. ใน รายงานการประชุมวิชาการระดับชาติและนานาชาติ ราชภัฏวิจัยครั้งที่ 4 วันที่ 7 มกราคม 2564 (น.759-767). บุรีรัมย์: มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์.
นันทรัตน์ ยอดกระโหม, สาวิตรี แก้วเกตุ, และภัครพล แสงเงิน. (2564). สารัตถะในตำรายาวัดกรับพวงเหนือ อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. ใน รายงานสืบเนื่องการประชุมวิชาการระดับชาติพะเยาวิจัย ครั้งที่ 10 มหาวิทยาลัยพะเยา วันที่ 28-29 มกราคม 2564 (น. 4035-4048). พะเยา: มหาวิทยาลัยพะเยา.
นิจศิริ เรืองรังษี, ชนิดา พลานุเวช, พิมพ์พรรณ ไพบูลย์หวังเจริญ, และสุชาญ ชูสุวรรณ. (2553). ตำรายาในศิลาจารึกวัดโพธิ์: สังคายนา รวบรวมและอธิบายความหมาย. กรุงเทพฯ: กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก.
ปาลิตา ทองเพล, พรนภา ตันกายา, สรัญรัตน์ ทอดเสียง, สุมลทรา พ้นเวร, และภัครพล แสงเงิน. (2565). การศึกษาเชิงวิเคราะห์เอกสารต้นฉบับตำรายาแพทย์
แผนไทยวัดจูงนาง ตำบลท่าทอง อำเภอเมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก. ภาษาและวรรณคดีไทย, 39(2), 85-132.
พรรณเพ็ญ เครือไทย (บ.ก.). (2554). การจัดการความรู้ตำรายาพื้นบ้านล้านนา: กรณีศึกษากลุ่มโรคมะเร็งหรือบ่าเฮ็ง. เชียงใหม่: สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
พอฤทัย ปัญญาจักร, มณฑาทิพย์ บุญแก้ว, และภัครพล แสงเงิน. (2564). สารัตถะในตำรายาวัดสะพานหิน อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. ใน การประชุมวิชาการระดับชาติพะเยาวิจัย ครั้งที่ 10 มหาวิทยาลัยพะเยา วันที่ 28-29 มกราคม 2564 (น. 3645-3657). พะเยา: มหาวิทยาลัยพะเยา.
ภัครพล แสงเงิน. (2564). การศึกษาเปรียบเทียบตำรับยาในตำรายาวัดใหม่พรหมพิรามจังหวัดพิษณุโลกกับตำรับยาในตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบับหลวง. ไทยคดีศึกษา, 18(2), 169-218.
ภัครพล แสงเงิน. (2567ก). ตำรายาแพทย์แผนไทยจังหวัดพิษณุโลก: การศึกษาต้นฉบับตัวเขียนและสารัตถะ (วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาจารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก). มหาวิทยาลัยศิลปากร, กรุงเทพฯ.
ภัครพล แสงเงิน. (2567ข). รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่อง การศึกษาเชิงวิเคราะห์ตำรับยาพอกจากตำรายาแพทย์แผนไทยของจังหวัดพิษณุโลก. พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม.
ภัครพล แสงเงิน. (2567ค). รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่อง การศึกษาเชิงวิเคราะห์ตำรายาแพทย์แผนไทยวัดท่านา (6) ตำบลไผ่ล้อม อำเภอบางกระทุ่ม จังหวัดพิษณุโลก เอกสารเลขที่ พส.ข.0267. พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม.
ภัครพล แสงเงิน. (2567ง). รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่อง การศึกษาเชิงวิเคราะห์ตำรับยาอายุวัฒนะจากตำรายาแพทย์แผนไทยของจังหวัดพิษณุโลก. พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม.
ภัครพล แสงเงิน และอุเทน วงศ์สถิตย์. (2565). ตำรับยากวาดคอจากตำรายาแพทย์แผนไทยของอำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก. ไทยศึกษา, 18(1), 29-60.
ภารดี มหาขันธ์. (2533). การศึกษาและรวบรวมตำรายาพื้นบ้านชลบุรี. กรุงเทพฯ: กองวิจัยและวางแผน สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ.
มณิสร วังคีรี, มนัญชยา วันเย็น, วรรณภาพร โฮกชาวนา, และภัครพล แสงเงิน. (2562). วรรณกรรมเภสัชกรรมวัดนครชุม ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองพิจิตร จังหวัดพิจิตร: การศึกษาเชิงวิเคราะห์. ใน รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวิชาการระดับชาติพะเยาวิจัย ครั้งที่ 8 วันที่ 24-25 มกราคม 2562 (น. 2134-2142). พะเยา:มหาวิทยาลัยพะเยา.
ลัดดาวัลย์ ครูปัญญามาตย์ (บ.ก.). (2547). ตำราเภสัชกรรมไทย (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิม.
วรดี วารีผล. (2564). ภูมิปัญญาสมุนไพรอีสาน: กรณีศึกษาชื่อสมุนไพรและสารัตถะในตำรายาอีสานของตาส่วน ศรีมะพริก (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาจารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก). มหาวิทยาลัยศิลปากร, กรุงเทพฯ.
วัดคลองแค. (2553). หนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงพ่อเลื่อม อริยวํโส (อ่ำขำ) วัดคลองแค ตำบลท่าช้าง อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก
วันอาทิตย์ที่ 23 พฤศจิกายน 2553. พิษณุโลก: วัดคลองแค ตำบลท่าช้าง อำเภอพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก
สิริขวัญ สุทธิสน, ธนากร จิวสุวรรณ, วีรพล จำปาทอง, และภัครพล แสงเงิน. (2562). วรรณกรรมเภสัชกรรมวัดสุนทรประดิษฐ์ ตำบลบางระกำ อำเภอบางระกำ จังหวัดพิษณุโลก: การศึกษาเชิงวิเคราะห์. ใน รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวิชาการระดับชาติพะเยาวิจัย ครั้งที่ 8 วันที่ 24-25 มกราคม 2562 (น. 2147-2161). พะเยา: มหาวิทยาลัยพะเยา.
อุษา กลิ่นหอม และสุกัญญา นาคะวงศ์. (2554). การสังคายนาตำรายาพื้นบ้านอีสานที่บันทึกลงบนใบลาน. การแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, 9(1), 20-26.
ภาษาต่างประเทศ
Ali, B. H., Blunden, G., Tanira, M. O., & Nemmar, A. (2008). Some phytochemical, pharmacological and toxicological properties of ginger (Zingiber officinale Roscoe): A review of recent research. Food Chem Toxicol, 46(2), 409-420.
Arcusa, R., Villaño, D., Marhuenda, J., Cano, M., Cerdà, B., & Zafrilla, P. (2022). Potential role of ginger (Zingiber officinale Roscoe) in the prevention of neurodegenerative diseases. Front Nutr, 9, 809621. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.809621
Ballester, P., Cerdá, B., Arcusa, R., Marhuenda, J., Yamedjeu, K., & Zafrilla, P. (2022). Effect of ginger on inflammatory diseases. Molecules, 27(21). https://doi.org/10.3390/molecules27217223
Haniadka, R., Saldanha, E., Sunita, V., Palatty, P. L., Fayad, R., & Baliga, M. S. (2013). A review of the gastroprotective effects of ginger (Zingiber officinale Roscoe). Food Funct, 4(6), 845-855.
Mao, Q. Q., Xu, X. Y., Cao, S. Y., Gan, R. Y., Corke, H., Beta, T., & Li, H. B. (2019). Bioactive compounds and bioactivities of ginger (Zingiber officinale Roscoe). Foods, 8(6). https://doi.org/10.3390/foods8060185
Matacchione, G., Borgonetti, V., Ramini, D., Silvestrini, A., Ojetti, M., Galeotti, N., & Olivieri, F. (2023). Zingiber officinale Roscoe rhizome extract exerts senomorphic and anti-inflammatory activities on human endothelial cells. Biology (Basel), 12(3). https://doi.org/10.3390/biology12030438
Mohd Sahardi, N. F. N., & Makpol, S. (2019). Ginger (Zingiber officinale Roscoe) in the prevention of ageing and degenerative diseases: Review of current evidence. Evid Based Complement Alternat Med, 2019, 5054395. https://doi.org/10.1155/2019/5054395
Pagano, E., Souto, E. B., Durazzo, A., Sharifi-Rad, J., Lucarini, M., Souto, S. B., Salehi, B., Zam, W., Montanaro, V., Lucariello, G., Izzo, A. A., Santini, A., & Romano, B. (2021). Ginger (Zingiber officinale Roscoe) as a nutraceutical: Focus on the metabolic, analgesic, and antiinflammatory effects. Phytother Res, 35(5), 2403-2417.
Szymczak, J., Grygiel-Górniak, B., & Cielecka-Piontek, J. (2024). Zingiber officinale Roscoe: The antiarthritic potential of a popular spice-preclinical and clinical evidence. Nutrients, 16(5). https://doi.org/10.3390/nu16050741
Van, B., Abdalla, A. N., Algarni, A. S., Khalid, A., Zengin, G., Aumeeruddy, M. Z., & Mahomoodally, M. F. (2023). Zingiber officinale Roscoe (Ginger) and its bioactive compounds in diabetes: A systematic review of clinical studies and insight of mechanism of action. Curr Med Chem. https://doi.org/10.2174/0929867330666230524122318
