การเมืองเรื่องจุดความร้อน กับความไม่แน่นอนเชิงพื้นที่และเวลาของระบบ “ไฟดี” (FireD) : กรณีศึกษาการจัดการปัญหาไฟป่าและหมอกควันจังหวัดเชียงใหม่ พ.ศ. 2565
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2564 จังหวัดเชียงใหม่เปลี่ยนแนวทางการจัดการปัญหาไฟป่าและหมอกควัน จากการห้ามเผาในที่โล่ง มาเป็นการอนุมัติให้เผาภายใต้เงื่อนไขของสภาพอากาศที่เหมาะสม และจำนวนจุดความร้อน (hotpot) ด้วยฉันทามติของคณะกรรมของ “ศูนย์บัญชาการเหตุการณ์แก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าจังหวัดเชียงใหม่” ผ่านระบบสนับสนุนการตัดสินใจชื่อ “ไฟดี” (FireD) บทความนี้ประยุกต์ใช้แนวคิดความไม่แน่นอน (uncertainty) และภูมิศาสตร์การเมือง เพื่อศึกษาการทำงานและประสิทธิภาพของการจัดการปัญหาไฟป่าและหมอกควันผ่านระบบ “ไฟดี” จากการลงพื้นที่ภาคสนามในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2565 เพื่อสอบถามถึงประสบการณ์ต่อการใช้งานระบบ “ไฟดี” ของชาวบ้าน (11 ราย) เจ้าหน้าที่ภาครัฐ (11 ราย) ในอำเภออมก๋อย อำเภอแม่ออน และอำเภอเชียงดาวจังหวัดเชียงใหม่ และนักวิชาการอิสระ (3 ราย) พบว่า ระบบ “ไฟดี” เป็นระบบบูรณาการหลากภาคส่วนที่ยืดหยุ่นต่อผู้ใช้งาน ระบบกระตุ้นให้เกิดการมีส่วนร่วมระหว่างชาวบ้านกับภาครัฐในการวางแผนการเผาอย่างมีระบบมากขึ้น แต่ในขณะเดียวกัน ผู้ใช้งานยังคงประสบกับความไม่แน่นอนเชิงกายภาพ เชิงแนวทางการบริหาร เชิงเทคโนโลยี และเชิงการเมืองของจุดความร้อน ทำให้เสียจังหวะเวลาในการเตรียมเผาและเกิดความไม่เป็นธรรมต่อชาวบ้านบางกลุ่มผู้จำเป็นต้องใช้ไฟแต่ไร้ซึ่งอำนาจต่อรองทางความรู้และเทคโนโลยี ที่สำคัญ ระบบ “ไฟดี” มีข้อจำกัดเชิงญาณวิทยาและเชิงปฏิบัติในการแก้ไขปัญหาไฟป่าหมอกควันซึ่งเป็นปัญหาข้ามแดน เนื่องจากมีอำนาจบังคับใช้เฉพาะในอาณาเขตจังหวัดเชียงใหม่เท่านั้น
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ข้อเขียนทั้งหมดทีปรากฏในวารสารสังคมศาสตร์ เป็นความคิดเห็นของผู้เขียนโดยเฉพาะ มิใช่ทัศนคติของคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ หรือกองบรรณาธิการวารสารสังคมศาสตร์
References
กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดเชียงใหม่. (ม.ม.ป.). แผนปฏิบัติการประจำเดือน มีนาคม 2565 (เอกสารไม่ตีพิมพ์).
ชยา วรรธนะภูติ. 2564. “ว่าด้วยชีวิตทางสังคม ชีวิตทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และชีวิตทางการเมองของ “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ” ในมนุษยสมัย.” In Anthropocene: บทวิพากษ์มนุษย์และวิกฤตสิ่งแวดล้อมในยุคสมัยแห่งทุน, บรรณาธิการ เก่งกิจ กิติเรียงลาภ. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.
ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี. 2564. “ย้อนคิดมโนทัศน์ความไม่แน่นอนกับความเสี่ยงในสังคมทันสมัย.” วารสารธรรมศาสตร์ 40(3): 1-32.
http://tujournals.tu.ac.th/thammasatjournal/detailart.aspx?ArticleID=7915.
มัทนา ปัญญาคํา และพิชญ์ พงษ์สวัสดิ์. 2564. “พัฒนาการนโยบายไฟป่าและหมอกควัน: กรณีศึกษานโยบายไฟป่าและหมอกควัน จ.เชียงใหม่.” วารสารการบริหารปกครอง 10(1): 408-446. https://so01.tci-thaijo.org/index.php/gjournal-ksu/article/view/245770.
ศุทธินี ดนตรี. ประเทศไทยไร้หมอกควัน: เหลียวมองนโยบายและแนวทางแก้ไขปัญหา. สมาคมส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพไทย. http://doh.hpc.go.th/data/PM25/thailandNoSmog.pdf.
ศุทธินี ดนตรี, สตรีรัตน์ จุมพิศ, และชณัฐฎา แสงงาม. 2561. การติดตามและประเมินผลการจัดการและแก้ไขปัญหาพื้นที่เผาไหม้และหมอกควันในจังหวัดเชียงใหม่ พ.ศ. 2561. สำนักงานคณะกรรมการการวิจัยแห่งชาติ (วช.).
สภาลมหายใจเชียงใหม่. 2563. “ด่านสำคัญพิสูจน์ “เชียงใหม่โมเดล” เกิดได้หรือไม่?”. สืบค้นเมื่อ 12 เมษายน 2565. https://breathcouncil.org/แนวทางบริหารจัดการไฟ-ชู/.
สวรินทร์ เบ็ญเด็มอะ. 2560. “เหลียวหลัง แลหน้า กับวิกฤตไฟป่าของประเทศไทย.” วารสารวิจัยสังคม 40(1): 141-175. https://so04.tci-thaijo.org/index.php/socialresearchjournal/article/view/91066
สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงใหม่. 2565. สรุปผลดำเนินงานการแก้ไขปัญหาไฟป่าและฝุ่นละอองขนาดเล็ก (PM2.5) จังหวัดเชียงใหม่ประจำปี พ.ศ. 2565. (สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงใหม่).
Adams, William M. 2019. “Geographies of conservation II: Technology, surveillance and conservation by algorithm.” Progress in Human Geography 43 (2): 337-350. https://doi.org/10.1177/0309132517740220.
Agrawal, Arun. 2005. Environmentality: technologies of government and the making of subjects. Durham: Duke University Press.
Birkenholtz, Trevor and Gregory Simon. 2021. “Introduction to themed issue: Ignorance and uncertainty in environmental decision-making.”Geoforum 132: 154-161. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2021.12.003.
Cogos, Sarah, Lars Östlund, and Samuel Roturier. 2021. “Negotiating (with) Fire: Contemporary Fire Domestication in Swedish Sápmi.” Journal of Ethnobiology 41(4): 499-516. https://doi.org/10.2993/0278-0771-41.4.499.
Davies, Thom. 2018. “Toxic Space and Time: Slow Violence, Necropolitics, and Petrochemical Pollution.” Annals of the American Association of Geographers 108(6): 1537-1553. https://doi.org/10.1080/24694452.2018.1470924.
Dewulf, Art, and Robbert Biesbroek. 2018. “Nine lives of uncertainty in decision-making: strategies for dealing with uncertainty in environmental governance.” Policy and Society 37 (4): 441-458. https://doi.org/10.1080/14494035.2018.1504484.
Diver, Sibyl. 2016. “Co-management as a Catalyst: Pathways to Post-colonial Forestry in the Klamath Basin, California.”Human Ecology 44(5): 533-546. https://doi.org/10.1007/s10745-016-9851-8.
Fletcher, Michael-Shawn, Anthony Romano, Simon Connor, Michela Mariani, and Shira Yoshi Maezumi. 2021. “Catastrophic bushfires, indigenous fire knowledge and reframing science in Southeast Australia.” Fire 4(3). https://doi.org/10.3390/fire4030061.
GISTDA. 2562. “ชุดความรู้ "เตรียมความพร้อมรับมือ ไฟป่า หมอกควัน".” GISTDA. https://www.gistda.or.th/news_view.php?n_id=3083&lang=TH.
Goldstein, Jenny Elaine. 2019. “The Volumetric Political Forest: Territory, Satellite Fire Mapping, and Indonesia’s Burning Peatland.” Antipode 52(4): 1060-1082. https://doi.org/10.1111/anti.12576.
Havice, Elizabeth, Lisa Campbell, and Andre Boustany. 2022. “New Data Technologies and the Politics of Scale in Environmental Management: Tracking Atlantic Bluefin Tuna.” Annals of the American Association of Geographers 112(8): 2174-2194. https://doi.org/10.1080/24694452.2022.2054766.
Hayward, Daniel. 2022. “Maize production in North Thailand: Corporate gains for smallholder pains.” In Inequalities and environmental changes in the Mekong River Basin, edited by A. Drogoul, E. Espagne, L. H. T. Phuong and S. Lagrée, 169-197. France: AFD Editions.
Hongthong, Anuttara, Kampol Nanthapong, and Thongchai Kanabkaew. 2022. “Biomass burning emission inventory of multi-year PM10 and PM2.5 with high temporal and spatial resolution for Northern Thailand.” ScienceAsia 48: 302-309. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.2306/scienceasia1513-1874.2022.040.
Liboiron, Max, Manuel Tironi, and Nerea Calvillo. 2018. “Toxic politics: Acting in a permanently polluted world.” Social Studies of Science 48(3): 331-349. https://doi.org/10.1177/0306312718783087.
Lin, Guoqing, Robert E. Wolfe, Ping Zhang, John J. Dellomo, and Bin Tan. 2022. “Ten Years of VIIRS On-Orbit Geolocation Calibration and Performance.” Remote Sensing 14 (17): 4212. https://www.mdpi.com/2072-4292/14/17/4212.
Long, Jonathan W., Frank K. Lake, and Ron W. Goode. 2021. “The importance of Indigenous cultural burning in forested regions of the Pacific West, USA.” Forest Ecology and Management 500. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2021.119597.
Kraisitnitikul, Pavidarin, Duangduean Thepnuan, Sarana Chansuebsri, Nuttipon Yabueng, Wan Wiriya, Supattarachai Saksakulkrai, Zongbo Shi, and Somporn Chantara. In Press. “Contrasting compositions of PM2.5 in Northern Thailand during La Niña (2017) and El Niño (2019) years.” Journal of Environmental Sciences. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jes.2022.09.026.
Kroepsch, Adrianne C., and Katherine R. Clifford. 2022. “On environments of not knowing: How some environmental spaces and circulations are made inscrutable.” Geoforum 132: 171-181. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2021.05.009.
Kull, Christian A. 2004. Isle of Fire: The Political Ecology of Landscape Burning in Madagascar. London: University of Chicago Press.
Mahony, Martin. 2014. “The predictive state: Science, territory and the future of the Indian climate.” Social Studies of Science 44(1): 109-133. https://doi.org/10.1177/0306312713501407.
Marks, Danny, and Michelle Ann Miller. 2022. “A transboundary political ecology of air pollution: Slow violence on Thailand's margins.” Environmental Policy and Governance. https://doi.org/10.1002/eet.1976
Massé, Francis. 2018. “Topographies of security and the multiple spatialities of (conservation) power: Verticality, surveillance, and space-time compression in the bush.” Political Geography 67: 56-64. https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2018.10.001.
Mehta, Lyla, Shilpi Srivastava, Hans Nicolai Adam, Alankar, Shibaji Bose, Upasona Ghosh, and V. Vijay Kumar. 2019. “Climate change and uncertainty from ‘above’ and ‘below’: perspectives from India.” Regional Environmental Change 19(6): 1533-1547. https://doi.org/10.1007/s10113-019-01479-7.
Miller, Andrew Miller, and Iain Davidson-Hunt. 2010. “Fire, agency and scale in the creation of aboriginal cultural landscapes.” Human Ecology 38(3): 401-414. https://doi.org/10.1007/s10745-010-9325-3.
Mostafanezhad, Mary and Olivier Evrard. 2021. “Chronopolitics of crisis: A historical political ecology of seasonal air pollution in northern Thailand.” Geoforum 124: 400-408. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2020.05.011.
NASA. 2022. “FIRMS Frequently Asked Questions.” https://www.earthdata.nasa.gov/faq/firms-faq.
NOAA. 2017. Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS) Sensor Data Record (SDR) User’s Guide. National Oceanic and Atmospheric Administration (U.S. Department of Commerce). https://ncc.nesdis.noaa.gov/documents/documentation/viirs-users-guide-tech-report-142a-v1.3.pdf.
NOAA. 2022. “Cold & Warm Episodes by Season.” El Niño/Southern Oscillation (ENSO). NOAA. https://origin.cpc.ncep.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ONI_v5.php.
North Public News. 2563. “เดโช ไชยทัพ:จากนี้ไปจะเป็นการคิดแผนจากข้างล่างขึ้นสู่ข้างบน เป็นความท้าทายที่จะทำให้พื้นที่ 80% มีการบริหารจัดการที่ชัดเจน.” North Public News, 2563. https://www.northpublicnews.com/เดโช-ไชยทัพจากนี้ไปจะเป/.
Pardthaisong, Liwa, Phaothai Sin-ampol, Chanida Suwanprasit, and Arisara Charoenpanyanet. 2018. “Haze Pollution in Chiang Mai, Thailand: A Road to Resilience.” Procedia Engineering 212: 85-92. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.012.
Peluso, Nancy Leluso and Peter Vandergeest. 2020. “Writing Political Forests.” Antipode 52(4): 1083-1103. https://doi.org/10.1111/anti.12636.
Samimian-Darash, Limor. 2013. “Toward an Anthropology of Uncertainty: Governing Future Potential Biothreats.” Current Anthropology 54(1): 1-22. https://doi.org/10.1086/669114
Samimian-Darash, Limor and Paul Rabinow. 2015. Modes of Uncertainty: Anthropoligical Cases. London: University of Chicago Press.
Scoones, Ian and Andy Stirling. 2020. The Politics of Uncertainty: Challenges of Transformation. London: Routledge.
Scott, James C. 1998. “Seeing like a state : how certain schemes to improve the human condition have failed.” New Haven: Yale University Press.
Schroeder, Wilfrid, Patricia Oliva, Louis Giglio, and Ivan A. Csiszar. 2014. “The New VIIRS 375m active fire detection data product: Algorithm description and initial assessment.” Remote Sensing of Environment 143: 85-96. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.rse.2013.12.008.
Vinyeta, Kirsten. 2022. “Under the guise of science: how the US Forest Service deployed settler colonial and racist logics to advance an unsubstantiated fire suppression agenda.” Environmental Sociology 8 (2): 134-148. https://doi.org/10.1080/23251042.2021.1987608.
Zeiderman, Austin. 2012. “On Shaky Ground: The Making of Risk in Bogotá.” Environment and Planning A: Economy and Space 44 (7): 1570-1588. https://doi.org/10.1068/a44283.