เขตปกครองพิเศษ กรุงเทพมหานคร : การปกครองท้องถิ่นในพื้นที่กรุงเทพและปริมณฑล
คำสำคัญ:
เอกสารประวัติศาสตร์, การปกครองท้องถิ่น, เขต, กรุงเทพมหานครบทคัดย่อ
งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาและการเปลี่ยนแปลงระบบการปกครองท้องถิ่นในพื้นที่กรุงเทพและปริมณฑล ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) จนถึงปัจจุบัน โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงประวัติศาสตร์ จากข้อมูลเอกสารประวัติศาสตร์ ได้แก่ พระราชพงศาวดาร ราชกิจจานุเบกษาและหนังสือที่เกี่ยวข้อง ผลการศึกษาพบว่า ระบบการบริหารปกครองท้องถิ่นของกรุงเทพ ได้เปลี่ยนจากเดิมที่มีฐานะเป็นราชธานีหรือเมืองหลวงในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นจังหวัด ประกอบด้วย อำเภอชั้นในและอำเภอชั้นนอก เช่นเดียวกับจังหวัดอื่น ๆ ในภูมิภาค มีการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ จังหวัดและอำเภอ ตามสภาวะเศรษฐกิจ สังคม และจำนวนประชากรหลายครั้ง ก่อนที่จะมีการรวมจังหวัดพระนครและจังหวัดธนบุรีเข้าด้วยกันและประกาศให้เป็นเขตการปกครองพิเศษกรุงเทพมหานคร ที่ประกอบด้วยเขตและแขวงต่าง ๆ เพื่อความเหมาะสมของการวางแผนพัฒนาพื้นที่และสาธารณูปโภคพื้นฐาน รวมทั้งประสิทธิภาพในการให้บริการประชาชนอันส่งผลต่อการปรับเปลี่ยนขนาดพื้นที่และจำนวนเขตเรื่อยมาจนกรุงเทพมหานคร ประกอบด้วยเขตต่าง ๆ รวม 50 เขต ในปัจจุบัน
Downloads
References
สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2478). พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1 ฉบับสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงชำระ. พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์.
ยิ้ม ปัณฑยางกูร. (2525). ประชุมหมายรับสั่ง ภาคที่ 2 สมัยกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี.
เจ้าพระยาทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี. (2478). พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1. พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์.
สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2465). ประชุมพงศาวดารภาคที่ 25 เรื่องสถานที่แลวัตถุซึ่งสร้างในรัชกาลที่ 4. พระนคร: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร.
บัณฑิต จุลาสัย, พีรศรี โพวาทอง, และรัชดา โชติพานิช. (2557). วังสวนดุสิต. กรุงเทพฯ: มติชน.
สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2492). แสดงบรรยายพงศาวดารสยาม สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงบรรยายที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อ พ.ศ. 2467. พระนคร: โรงพิมพ์คุรุสภา. หน้า 47- 55.
รอง ศยามานนท์, สุมนชาติ สวัสดิกุล, ม.ร.ว., และแสงโสม เกษมศรี, ม.ร.ว. (2502). ประวัติศาสตร์ไทยสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น ฉบับร่าง. พระนคร: ราชบัณฑิตยสถาน.
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. (2557). พระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงแถลงพระบรมราชาธิบายแก้ไขการปกครองแผ่นดิน. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ประกาศเปลี่ยนอธิบดีกรมพระนครบาล. (2429, 1 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 3 ตอนที่ 27. หน้า 218.
ประกาศตั้งตำแหน่งเสนาบดี (2435, 24 เมษายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 9 ตอนที่ 4. หน้า 25-28.
เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม). (2482). สำเนาพระราชหัตถเลขาส่วนพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวถึงเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) กับประวัติเจ้าพระยายมราช. พระนคร: บำรุงธรรม.
รายงานเทศาภิบาล. (2441, 11 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 15 ตอนที่ 48. หน้า 508.
พระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่. (2440, 30 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 14 ตอนที่ 9. หน้า 105-123.
ประกาศลักษณปกครองท้องที่สำหรับหัวเมืองมณฑลกรุงเทพฯ. (2440, 12 มิถุนายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 14 ตอนที่ 12. หน้า 146.
ประกาศกระทรวงนครบาล. (2451, 5 กรกฎาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 25 ตอนที่ 14. หน้า 419.
ประกาศยกเลิกอำเภอชั้นใน 7 อำเภอ และตั้งอำเภอชั้นในขึ้นใหม่ 25 อำเภอ. (2458, 31 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 32 ตอนที่ 0 ก. หน้า 335.
ประกาศกระทรวงนครบาล เรื่อง กำหนดเขตร์ท้องที่การปกครองของกรุงเทพพระมหานคร. (2458, 31 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 32 ตอนที่ 0 ก. หน้า 325.
ประกาศเรื่องยุบเลิกอำเภอและลดลงเป็นกิ่งในจังหวัดพระนคร. (2468, 31 มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 42 ตอนที่ 0 ก. หน้า 431-432.
ประกาศเรื่องแก้ไขเขตต์จังหวัดพระนคร ธนบุรี พระประแดง สมุทรปราการ และมีนบุรีในมณฑลกรุงเทพฯกับธัญญะบุรี ในมณฑลอยุธยา. (2470, 21 สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 44 ตอนที่ 0 ก. หน้า 153-158.
พระราชบัญญัติจัดตั้งเทศบาลนครกรุงเทพฯ พุทธศักราช 2479. (2479, 29 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 53 ตอนที่ 0 ก. หน้า 704-709.
ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่องยุบรวมอำเภอ และยุบอำเภอลงเป็นกิ่งอำเภอ. (2481, 29 สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 55 ตอนที่ 0 ง. หน้า 1840-1842.
เปลี่ยนแปลงเขตต์ตำบลและอำเภอในจังหวัดพระนครและธนบุรี. (2483, 21 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 57. ตอนที่. 0 ง หน้า 2598-2606.
ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 24. (2514, 21 ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 88 ตอนที่ 144. หน้า 816-819.
ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 25. (2514, 21 ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 88 ตอนที่ 144. หน้า 820-824.
ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 335. (2515, 13 ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 89 ตอนที่ 190. ฉบับพิเศษ หน้า 187-200.
พระราชกฤษฎีกาแบ่งกรุงเทพมหานครออกเป็นเขต พ.ศ. 2516. (2516, 23 สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 90 ตอนที่ 107. หน้า 4-7.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางกะปิ และตั้งเขตลาดพร้าว และเขตบึงกุ่ม. (2532, 16 กันยายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 155. หน้า 18.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางเขน และตั้งเขตดอนเมือง และเขตจตุจักร. (2532, 16 กันยายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 155. หน้า 17.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางกอกน้อย และตั้งเขตบางพลัด. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 10.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตยานนาวา และตั้งเขตสาทร และเขตบางคอแหลม. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 17.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตดุสิต และตั้งเขตบางซื่อ. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 8.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตพระโขนง และตั้งเขตคลองเตย และเขตประเวศ. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 13.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางขุนเทียน และตั้งเขตจอมทอง. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 11.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตพญาไท และตั้งเขตราชเทวี. (2532, 24 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 106 ตอนที่ 208. หน้า 9.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตคลองเตย และเขตประเวศ ตั้งเขตสวนหลวงกรุงเทพมหานคร. (2536, 10 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 110 ตอนที่ 184. หน้า 7-10.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตพญาไท เขตราชเทวี เขตห้วยขวาง และตั้งเขตดินแดง กรุงเทพมหานคร. (2536, 10 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 110 ตอนที่ 184. หน้า 3-6.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตดอนเมือง และตั้งเขตหลักสี่ กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 2-5.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางเขน เขตลาดพร้าว เขตบึงกุ่ม เขตประเวศ และตั้งเขตสายไหม เขตคันนายาว เขตสะพานสูง. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 6-19.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางกะปิ และตั้งเขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 20-24.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตมีนบุรี และตั้งเขตคลองสามวา กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 25-30.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตคลองเตย และตั้งเขตวัฒนา กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 31-34.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตหนองแขม เขตภาษีเจริญ และตั้งเขตบางแค กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 44-50.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตพระโขนง และตั้งเขตบางนา กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 35-39.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตตลิ่งชัน และตั้งเขตทวีวัฒนา กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 40-43.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตธนบุรี เขตจอมทอง เขตราษฎร์บูรณะ และตั้งเขตทุ่งครุ กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 51-60.
ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงพื้นที่เขตบางขุนเทียน และตั้งเขตบางบอน กรุงเทพมหานคร. (2540, 18 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 114 ตอนที่ 108. หน้า 61-65.
ประกาศกรุงเทพมหานคร ยกเลิกตำแหน่งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล และสารวัตรกำนันในกรุงเทพมหานคร. (2547, 29 กันยายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 108 ตอนพิเศษ 108 ง. หน้า 26-27.
ประกาศสำนักทะเบียนกลาง เรื่องจำนวนประชากรทั่วราชอาณาจักรตามหลักฐานการทะเบียนราษฎรวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2564. (2565, 18 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 139 ตอนพิเศษ 102 ง. หน้า 10-12.
Arnold, W. (1908). Twentieth century impressions of Siam. Lloyd’s Greater Britain Publishing Company, Ltd.
หน่วยปฏิบัติการวิจัยแผนที่และเอกสารประวัติศาสตร์. (2565). สำเนาภาพสแกนแผนที่ประวัติศาสตร์จากสำนักหอสมุดแห่งชาติ. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. (2561). เฉลิมฟิล์มกระจก ฉลองมรดกความทรงจำแห่งโลก. กรุงเทพฯ: สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ.
Downloads
เผยแพร่แล้ว
How to Cite
ฉบับ
บท
License
Copyright (c) 2024 วารสารศรีนครินทรวิโรฒวิจัยและพัฒนา สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
วารสารศรีนครินทรวิโรฒวิจัยและพัฒนา สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ อยู่ภายใต้การอนุญาต Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 International (CC-BY-NC-ND 4.0) เว้นแต่จะระบุไว้เป็นอย่างอื่น โปรดอ่านหน้านโยบายของวารสารสำหรับข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับการเข้าถึงแบบเปิด ลิขสิทธิ์ และการอนุญาต
