การฝึกจิตเพื่อควบคุมและพัฒนาตนตามหลักพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาจิตและการฝึกจิต การควบคุมและพัฒนาตนตามหลักพระพุทธศาสนา การบูรณาการการฝึกจิตเพื่อควบคุมและพัฒนาตนในการดำเนินชีวิต และนำเสนอแนวทางและสร้างองค์ความรู้ใหม่เกี่ยวกับรูปแบบการบูรณาการการฝึกจิตเพื่อควบคุมและพัฒนาตนในการดำเนินชีวิต ผลการวิจัยพบว่า การฝึกจิตตามหลักพระพุทธศาสนา มี 2 อย่าง คือ สมถภาวนาเป็นการฝึกจิตให้สงบและวิปัสสนาภาวนาเป็นการฝึกจิตให้เกิดปัญญา การฝึกจิตดีส่งผลให้ความคิด การพูด และการกระทำถูกต้องนำมาซึ่งความสุขและความเจริญ การฝึกจิตจะต้องทำให้มากและเป็นประจำอย่างต่อเนื่องจาก สมถภาวนาไปสู่วิปัสสนาภาวนา จึงจะทำให้เกิดกระบวนหลักธรรมที่นำไปสู่การควบคุมและพัฒนาตน คือ สติ สมาธิ และปัญญา ส่วนการควบคุมตนและพัฒนาตนตามหลักพระพุทธศาสนาพบว่า การควบคุมตนมีหลักการที่สำคัญคือ ยับยั้งหรือสกัดกั้นตนไม่ให้กระทำสิ่งที่ไม่ดีหรือไม่ถูกต้องตามความต้องการหรือกิเลสของตน การพัฒนาตนมีหลักการที่สำคัญคือ พัฒนาตนให้เข้าถึงปัญญารู้ชัดแจ้งและพิจารณาสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง อันเป็นผลให้กระทำในสิ่งที่ถูกต้องและสามารถมองเห็นหนทางแก้ไขปัญหาหรือบรรเทาทุกข์ได้ในที่สุด ในการบูรณาการการฝึกจิตเพื่อควบคุมและพัฒนาตนในการดำเนินชีวิต ผู้วิจัยได้ศึกษาโดยพิจารณาแยกเป็น 4 มิติ ได้แก่ มิติทางด้านกาย มิติทางด้านสังคม มิติทางด้านจิต และมิติทางด้านปัญญา พบว่า การฝึกจิตตามหลักพระพุทธศาสนาทำให้เกิดกระบวนรู้ของจิตซึ่งสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในทุกมิติของการดำเนินชีวิต เป็นองค์ความรู้ใหม่ที่ได้จากการวิจัย เรียกว่า RCK MODEL หมายถึง กระบวนรู้ของจิตเพื่อควบคุมและพัฒนาตน ประกอบด้วย (1) รู้ทันกิเลส อวิชชา (2) รู้จดจ่อยับยั้งกิเลสและอวิชชานั้น และ (3) รู้ชัดแจ้งตามความเป็นจริง