การศึกษากิจกรรมในหลักสูตรโรงเรียนวิถีพุทธ ในโรงเรียนระดับประถมศึกษาในเขตกรุงเทพมหานคร ปีการศึกษา 2551

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดและรูปแบบการจัดกิจกรรม 2) ศึกษาปัญหาและอุปสรรคของการจัดกิจกรรม และ 3) หาแนวทางในการพัฒนากิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธ วิธีดำเนินการวิจัย โดยกำหนดขอบเขตพื้นที่การศึกษาได้แก่ โรงเรียนประถมศึกษาที่เข้าร่วมเป็นโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดกรุงเทพมหานคร จำนวน 50 แห่ง ประชากรที่ศึกษาจำนวน 4 กลุ่ม ได้แก่ ผู้บริหารจำนวน 75 คน ครูจำนวน 125 คน พระ จำนวน 75 รูป และนักเรียนจำนวน 1,250 คน โดยใช้เครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูล 3 เครื่องมือ ได้แก่ 1) แบบสัมภาษณ์ ใช้ในการสัมภาษณ์ผู้บริหาร 25 คน ครู 19 คน และพระ 27 รูป 2) แบบสอบถาม กลุ่มผู้บริหาร ครู และพระจำนวน 200 ชุด ได้รับคืน 183 ชุดคิดเป็นร้อยละ 91.5 กลุ่มนักเรียนจำนวน 1,250 ชุด ได้รับคืน 1,125 ชุดคิดเป็นร้อยละ 90 และ 3) จัดสนทนากลุ่มจำนวน 5 ครั้ง การวิเคราะห์ข้อมูล 1) ข้อมูลเชิงสำรวจ วิเคราะห์ข้อมูลทั่วไป โดยการหาค่าความถี่และค่าร้อยละ วิเคราะห์ระดับความพึงพอใจและระดับการปฏิบัติโดยใช้ค่าเฉลี่ย และค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 2) ข้อมูลเชิงสำรวจที่เป็นความคิดเห็นอื่น ๆ ซึ่งเป็นคำถามปลายเปิด ข้อมูลที่ได้จากแบบสัมภาษณ์กึ่งมีโครงสร้าง และข้อมูลที่ได้จากการจัดสนทนากลุ่ม นำมาวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการวิจัย 1) กิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธในโรงเรียนระดับประถมศึกษา สังกัดกรุงเทพมหานคร จัดอันดับความสำคัญรายกลุ่มกิจกรรม ได้แก่ กลุ่มกิจกรรมประจำวัน/ประจำสัปดาห์ กลุ่มกิจกรรมบูรณาการตามหลักสูตร กลุ่มกิจกรรมชุมชนสัมพันธ์ และกิจกรรมพิเศษอื่นๆ ส่วนการจัดอันดับความสำคัญระดับมากที่สุดรายกิจกรรม ได้แก่ กิจกรรมวันไหว้ครู กิจกรรมวันพ่อ-วันแม่แห่งชาติ กิจกรรมระลึกถึงชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ กิจกรรมเวียนเทียนในวันสำคัญทางศาสนา กิจกรรมไหว้พระสวดมนต์แผ่เมตตาและสงบนิ่ง กิจกรรมแห่เทียนพรรษาวันเข้าพรรษา และกิจกรรมทำบุญปีใหม่ 2) ปัญหาและอุปสรรคการจัดทำกิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธในโรงเรียนระดับประถมศึกษา สังกัดกรุงเทพมหานคร ผู้บริหารมองปัญหาและอุปสรรคเป็น 3 ด้าน คือ (1) ด้านบุคลากร ขาดแคลนผู้มีความรู้ความสามารถทางศาสนา มีจิตวิทยาในการสอน มีความสามารถในการจัดกระบวนการเรียนรู้ (2) ด้านอาคารสถานที่และสภาพแวดล้อม โรงเรียนบางแห่งมีขนาดเล็ก สถานที่ คับแคบไม่สะดวกในการจัดกิจกรรม บางแห่งอยู่ในแหล่งชุมชนมีสภาพแวดล้อมไม่เหมาะสม (3) ด้านผู้เรียน นักเรียนส่วนใหญ่ที่รับเข้ามาเรียนมีคุณลักษณะอันไม่พึงประสงค์ติดตัวมาด้วย ต้องใช้กระบวนการขัดเกลาเป็นเวลานาน ส่วนครูและพระ มองปัญหาและอุปสรรคเป็น 3 ด้าน คือ (1) ด้านการบริหารที่จะต้องปรับปรุงให้มีประสิทธิภาพ สามารถรองรับกิจกรรมที่เพิ่มขึ้น ใช้เวลาในการดำเนินกิจกรรมมากขึ้น อาจมีผลให้ความเข้มข้นทางวิชาการลดลง (2) ด้านบุคลากร ครูมีภาระงานเพิ่มขึ้นจากการเตรียมการสอนและการจัดกิจกรรมและยังไม่เข้าใจรูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธอย่างถ่องแท้จนสามารถนำมาปรับบูรณาการกระบวนการเรียนรู้สู่เด็กอย่างได้ผล (3) ด้านผู้เรียน เมื่อปฏิบัติกิจกรรมบ่อยๆ ทำให้เกิดความเบื่อหน่าย ประกอบกับสภาพแวดล้อมภายนอกโรงเรียนมีสิ่งยั่วยวนใจมาก จึงมีโอกาสเบี่ยงเบนพฤติกรรมมาก 3) แนวทางการพัฒนากิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธในโรงเรียนระดับประถมศึกษา สังกัดกรุงเทพมหานคร ผู้บริหารเสนอแนะไว้ 3 ด้านได้แก่ (1) ด้านกิจกรรม ให้ดำเนินกิจกรรมที่โรงเรียนดำเนินการอยู่แล้วโดยปรับให้สอดคล้องเป็นไปในแนวทางเดียวกันผ่านกิจกรรมบูรณาการหลักสูตร กิจกรรมประจำวัน กิจกรรมประจำสัปดาห์ (2) ด้านบุคลากรและเครือข่ายสนับสนุน รัฐควรเข้ามามีบทบาทในการเสริมสร้างความรู้ความเข้าใจรูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธให้ครูและบุคลากรทางการศึกษารวมถึงพระช่วยสอนพระพุทธศาสนาในโรงเรียนอย่างต่อเนื่อง ส่งเสริมให้มีการวิจัยในชั้นเรียน จัดบรรยากาศปฏิสัมพันธ์กับชุมชนตามหลัก บวร ให้เข้ามามีส่วนร่วมสร้างสังคมวิถีพุทธ (3) ด้านผู้เรียนควรเน้นปลูกฝังระเบียบวินัย จัดกิจกรรมที่ส่งเสริมให้เด็กมีคุณลักษณะอันพึงประสงค์ จัดหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการพุทธธรรมตามหลักไตรสิกขา บูรณาการเข้าในกิจกรรมประจำวัน/ประจำสัปดาห์ ส่วนครูและพระ เสนอแนะไว้ 3 ด้านได้แก่ (1) ด้านกิจกรรม ต้องทำอย่างจริงจัง ต่อเนื่อง ส่งเสริมกิจกรรมที่สอดคล้องกับการดำเนินชีวิตแนววิถีไทย มุ่งให้เกิดการเรียนรู้ กิน อยู่ ดู ฟังเป็น (2) ด้านบุคลากร ควรให้ความสำคัญกับกิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธให้มากขึ้นผ่านการจัดทำแผน ปฏิทินปฏิบัติงาน การบูรณาการเข้าในทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ สร้างจิตสำนึกความเป็นพุทธมามกะ เป็นตัวอย่างที่ดีแก่ผู้เรียน (3) ด้านอาคารสถานที่สภาพแวดล้อม ควรปรับให้สอดคล้องกับรูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธ เน้นความสะอาด สงบ สว่าง