ศึกษาวิเคราะห์แนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ในวรรณกรรมของสุนทรภู่

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ 2) เพื่อศึกษาวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี 3) เพื่อศึกษาวิเคราะห์คุณค่าของแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ที่ปรากฏในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี 4) เพื่อนำเสนอแนวทางและการสร้างองค์ความรู้ใหม่เกี่ยวกับ“รูปแบบคุณค่าของแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลจากพระไตรปิฎก ตำราและเอกสารที่เกี่ยวข้องเป็นหลัก และการสัมภาษณ์เชิงลึก ด้วยผู้เชี่ยวชาญด้านพุทธศาสนาเถรวาท ที่เป็นพระภิกษุสงฆ์จำนวน 3 รูปและคณาจารย์จำนวน 2 ท่าน แล้วนำข้อมูลที่ได้มาอธิบายในเชิงพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า 1) แนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ หมายถึง ความงามที่เป็นหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาเถรวาท คือ ความงามที่เกิดจากศีล ความงามที่เกิดจากสมาธิ ความงามที่เกิดจากศิล และความงามที่เกิดจากปัญญา เป็นความงามที่เป็นความดี และความจริง 2) วรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี เกิดจากการที่สุนทรภู่นำชีวิตและเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจริงกับตนเอง ความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับ และนำมาถ่ายทอดลงในวรรณกรรม ด้วยหลักธรรมที่เป็นความงามทั้งกาย วาจา ใจ มีคุณค่าสำหรับการดำเนินชีวิตให้ถูกต้องด้วยการปฏิบัติตามหลักของศิล สมาธิ ปัญญา 3) คุณค่าของแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี เป็นคุณค่าที่เกิดจากความรู้สึกด้วยการพูด การทำ และการคิด ที่สอดคล้องกับศีล สมาธิ ปัญญา คุณค่า และประโยชน์ของความงามในแง่ที่มีต่อบุคคล หลักธรรมที่ค้นพบในวรรณกรรมของสุนทรภู่มีดังนี้ สังคหวัตถุ 4 พรหมวิหาร 4 ทศพิธราชธรรม ฆราวาสธรรม 4 ความกตัญญูกตเวทีตา ไตรสิกขา ไตรลักษณ์ กฎแห่งกรรม ขันธ์ 5 และนิพพาน สุนทรภู่เป็นผู้มีความสามารถทางด้านการประพันธ์ จึงสามารถถ่ายทอดหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเรียกว่า แนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ลงในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณีได้อย่างแยบยล เป็นแบบอย่างของนักประพันธ์ที่ต้องมีคุณสมบัติ อันประกอบไปด้วย ต้องเป็นผู้มีความรู้ (Knowledge) มีความเข้าใจ (Understanding) และมีความเชื่อ (Belief) ในหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาเถรวาทอย่างดียิ่ง จึงเกิดเป็นองค์ความรู้ใหม่ ที่ได้มาจากการวิจัย เป็นรูปแบบของคุณค่าแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี คือ K (Knowledge) หมายถึง ความรู้ในหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาเถรวาทและความรู้ทางด้านระเบียบวิธีการประพันธ์ของผู้ประพันธ์ (Understanding) หมายถึง ความเข้าใจในเนื้อหาของหลักธรรมของพระพุทธศาสนาเถรวาทและความรู้ในวรรณกรรมนั้นๆของผู้ประพันธ์ เพื่อนำมาถ่ายทอดให้แก่ผู้อ่านอย่างถูกต้องB (Belief) หมายถึง ความเชื่อความศรัทธาของผู้ประพันธ์ในหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาเถรวาท ที่ปรากฏอยู่ในบทประพันธ์นั้น มีความงาม ความดี และความจริง สามารถทำให้การดำเนินชีวิตของผู้ปฏิบัติเกิดความสุขได้ และยังทำให้ประชาชนชาวพุทธมีความเชื่อและศรัทธาในหลักธรรมนั้น สรุปได้ว่า แนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี มีคุณค่าต่อการดำเนินชีวิตของชาวพุทธ ให้เป็นผู้มีความงดงามทั้งทางกาย วาจา ใจ ด้วยการปฏิบัติโดยการพูดและการคิด โดยเฉพาะทั้งผู้อ่านและผู้ประพันธ์ต้องมีความรู้ และความเข้าใจในหลักธรรมคำสอนตลอดจนมีความเชื่อและศรัทธาว่า คำสอนของพระพุทธเจ้าเป็นหลักธรรมที่มีความงดงามจริง ประกอบไปด้วยมีความงดงามในเบื้องต้น คือ ศีล งามในท่ามกลาง คือ สมาธิ และงามในที่สุด คือ ปัญญา ซึ่งไม่ว่าจะปรากฏอยู่ในที่แห่งใดก็ย่อมมีความงามของธรรมปรากฏอยู่ จึงได้ชื่อว่า เป็นบุคคลที่มีความงามอย่างแท้จริง อันเป็นแนวคิดทางพุทธปรัชญาเชิงสุนทรียศาสตร์ ที่ปรากฏอยู่ในวรรณกรรมของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี