การมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการพัฒนาศักยภาพชุมชนในการแก้ปัญหาการใช้สารเสพติด

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Community Action Research: CAR) เพื่อศึกษาการมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการพัฒนาศักยภาพชุมชนในการแก้ปัญหาการใช้สารเสพติด กรอบแนวคิดในการวิจัยได้แก่ ศักยภาพของชุมชน การมีส่วนร่วมของชุมชน และการวิเคราะห์ชุมชนแบบการมีส่วนร่วม (Participatory rural appraisal: PRA) เก็บข้อมูลโดยการสังเกต บันทึกการดำเนินงานของชุมชนและสัมภาษณ์สมาชิกที่เข้าร่วมในกิจกรรมใช้เวลา 6 เดือน ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้ 1. การศึกษาบริบทของชุมชนที่เอื้อให้ชุมชนเข้มแข็งและมีศักยภาพ พบว่า ชุมชนมีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันลักษณะเครือญาติมีการช่วยเหลือเกื้อกูลกันตลอดเวลา มีประเพณีวัฒนธรรมที่ดีงาม มีผู้นำที่มีความสามารถ และเมื่อมีปัญหาชุมชน ไม่มีกลไกทางสังคมที่ดีในการช่วยแก้ปัญหา ชุมชนมีทุนในชุมชนครบทุกด้าน ได้แก่ ด้านกายภาพเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม สิ่งแวดล้อมและการบริหารจัดการที่เอื้อต่อการพัฒนาศักยภาพชุมชน นำมาสู่การมีส่วนร่วมในการค้นหาปัญหาและศึกษาแนวทางที่เหมาะสมนำสู่การสร้างแผนปฏิบัติการและแก้ปัญหาให้เหมาะสม 2. ศึกษาการมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการพัฒนาศักยภาพชุมชนในการแก้ปัญหาการใช้สารเสพติดผ่านการดำเนินงาน 3 ขั้นตอน คือ 1) การมองเป้าหมายร่วมกัน โดยการจัดประชุมชาวบ้านเพื่อสร้างความเข้าใจให้มีเป้าหมายที่ตรงกัน พบว่าปัญหาสำคัญที่สุด คือ ประชาชนใช้สารเสพติดมาก รองลงมา คือ รายได้น้อยไม่เพียงพอกับรายจ่ายส่วนเป้าหมายของชุมชน คือ ชุมชนต้องการกินดีอยู่ดีมีแฮงมีศีล มีธรรม 2) การสร้างโครงสร้าง/กลไกพื้นฐานเพื่อการพัฒนาชุมชนแห่งการเรียนรู้ พบว่า จุดแข็งของชุมชน คือ มีผู้นำที่ดีมีความเสียสละมีความเมตตามีคุณธรรมมีความสามัคคีในหมู่คณะ รองลงมา คือ มีกลุ่มองค์กรต่าง ๆ ที่รวมตัวกันทั้งแบบเฉพาะกิจและแบบที่มีหน้าที่ชัดเจนที่เข้มแข็ง จุดอ่อนของชุมชน คือผู้ใหญ่เป็นตัวอย่างที่ไม่ดีต่อเด็กในการดื่มสุรา 3) การทำโครงการร่วมกันโดยจัดทำแผนปฏิบัติการเพื่อพัฒนาศักยภาพชุมชน พบว่า ชุมชนมีการคิดวิเคราะห์จัดลำดับความสำคัญของปัญหา โดยคัดเลือกปัญหาการใช้สารเสพติด เป็นปัญหาเร่งด่วนที่ต้องแก้ไข ชุมชนจึงได้จัดทำโครงการ จำนวน 5 โครงการ 3. แนวทางพัฒนาศักยภาพชุมชนในการแก้ปัญหาการใช้สารเสพติด พบว่า การพัฒนาศักยภาพของชุมชนโดยใช้ การประสานงานอย่างต่อเนื่องกับหน่วยงานของท้องถิ่นในการจัดสรรงบประมาณในการเสริมอาชีพ และการพัฒนาเครือข่ายทั้งระบบตำบลและเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง การวิจัยครั้งนี้สรุปได้ว่า กระบวนการดังกล่าวเกิดแนวคิดการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนทำให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องเกิดกระบวนการคิด การทำงานอย่างเป็นระบบ มีความสามารถในการวิเคราะห์ปัญหาและความต้องการของชุมชน เกิดการยอมรับสภาพปัญหาในชุมชน และร่วมกันหาแนวทางแก้ปัญหาต่าง ๆ ทั้งนี้กระบวนการการมีส่วนร่วมของชุมชนก่อให้เกิดประสบการณ์ที่สามารถนำไปพัฒนาชุมชนในการแก้ปัญหายาเสพติดได้อย่างเข้มแข็งและนำไปสู่ความยั่งยืนในอนาคต