คำขับงูลาย: การปรับเปลี่ยนวรรณกรรมจากฉบับใบลาน สู่หนังสือพกพาในสิบสองพันนา

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์ “การศึกษาวรรณกรรมไทลื้อเรื่องคำขับงูลาย” อันเป็นปลายทางของการปรับเปลี่ยนวรรณกรรมชาดกนอกนิบาตเดิมที่ชื่อ “นิยายลายงู” ในดินแดนล้านนาซึ่งนิยมจารบนใบลาน เมื่ออิทธิพลของศาสนานำพาตัวอักษร ภาษา และเรื่องราวไปยังชาวไทลื้อที่อาศัยในสิบสองพันนา ทำให้นิยายลายงูมีการปรับรูปแบบการประพันธ์เป็น “คำขับ” และบันทึกลงในกระดาษที่เรียกว่า “พับหัว” มีการปรับเปลี่ยนอนุภาคบางส่วน รวมถึงลดและเพิ่มเติมเนื้อหาของนิยายลายงูฉบับใบลานมาเป็น “คำขับฅ่าวงูลายฉบับพับหัว” โดยมีเนื้อเรื่องที่เข้าถึงวิถีชีวิตความเชื่อสังคมชาวไทลื้อในสิบสองพันนามากขึ้น แต่ยังคงการเขียนรูปแบบชาดกไว้เหมือนฉบับใบลาน จนกระทั่งการปฏิวัติวัฒนธรรมจีนเข้ามาควบคุมกลุ่มชาติพันธุ์ในสิบสองพันนา มีการบังคับให้ใช้ตัวอักษรไทลื้อใหม่ หลังจากการปฏิวัติวัฒนธรรมสิ้นสุดลง ใน พ.ศ. 2522 มีขบวนการรื้อฟื้นวรรณกรรมพื้นบ้าน จึงเกิดการตีพิมพ์วรรณคดีโบราณด้วยอักษรไทลื้อแบบใหม่หลายเล่ม ซึ่ง “คำขับงูลายฉบับหนังสือพกพา” พ.ศ. 2529 เป็นส่วนหนึ่งในวรรณกรรมพื้นบ้านดังกล่าว จากการศึกษาพบว่า ตั้งแต่ “นิยายลายงูฉบับใบลาน” “คำขับฅ่าวงูลายฉบับพับหัว” จนมาถึง “คำขับงูลายฉบับหนังสือพกพา” แต่ละฉบับมีส่วนที่ปรับเปลี่ยนอย่างเห็นได้ชัด ดังนี้ 1) รูปแบบการประพันธ์ 2) เนื้อเรื่อง 3) ชื่อเรียกตัวละคร 4) ความเชื่อและคำสอน ซึ่งแสดงให้เห็นการปรับเปลี่ยนตามความแตกต่างระหว่างยุคสมัย ความเชื่อ วัฒนธรรม และโลกทัศน์สังคม อันเป็นปัจจัยที่ทำให้จุดประสงค์ของผู้แต่งมีรูปแบบที่แตกต่างกันออกไป