ดนตรีในพิธีไหว้ครูพิณเพียตราชสำนักกัมพูชา

บทคัดย่อ

          งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติและพัฒนาการ รวมไปถึงระเบียบพิธีกรรมและเพลงประกอบในพิธีไหว้ครูพิณเพียตราชสำนักกัมพูชา ผู้วิจัยใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพโดยการเข้าเก็บข้อมูลภาคสนามในพิธีไหว้ครูประจำปี 2559 ของโรงเรียนมัธยมวิจิตรศิลป์ และข้อมูลเพิ่มเติมจากมหาวิทยาลัยภูมินทร์วิจิตรศิลป์ ณ กรุงพนมเปญ ประเทศกัมพูชา ผลการศึกษา พบว่า วงพิณเพียตมีรากฐานมาจากแนวคิดร่วมสมัยของนักปราชญ์ในพระราชวังของกษัตริย์ร่วมกับวิถีศาสนพิธีของพราหมณ์ ซึ่งในขณะนั้นเรียกว่า เพลงศาสนาหรือเพลงนักปราชญ์ วงพิณเพียตมาจากวงเพลงพิณซึ่งมีกำเนิดตั้งแต่สมัยนครภนม และก่อนยุคประวัติศาสตร์เขมรมีวงดนตรีประเภทหนึ่ง นิยมเรียกว่าวงเพลงคงสฺคร มีเครื่องตีเป็นหลักในการดำเนินทำนอง ดังนั้นวงเพลงพิณเพียตจึงมีที่มาจากวงเพลงพิณกับวงเพลงคงสฺคร ส่วนที่มาของพิธีไหว้ครูนั้น พบว่า กำเนิดจากพิธีโฎนตา ដូនតា จัดขึ้นเพื่อบำเพ็ญกุศลให้กับบรรพบุรุษทางดนตรีเป็นหลัก พิธีนี้มีความชัดเจนในแง่ของพิธีกรรมและเป็นระบบระเบียบชัดเจนหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 และมีการพัฒนารูปแบบมาจนถึงปัจจุบัน เช่น ผู้ประกอบพิธีเดิมนั้นจะเรียกเพลงพิณเพียตสำหรับพรใหญ่ จำนวน 33 เพลง แต่ด้วยสาเหตุปัจจัยทางการเมือง ภัยสงคราม แหล่งทุน ระยะเวลา และสาระความสำคัญ จึงมีการตัดเนื้อหาให้เหลือแต่สาระสำคัญ ที่เรียกว่าเพลงพิณเพียตสำหรับพรเล็ก จำนวน 12 เพลง พิธีไหว้ครูแบ่งออกเป็น 3 ส่วนใหญ่ ได้แก่ 1) พิธีบำเพ็ญกุศลหรือพิธีโฎนตา 2) พิธีคารวะครูดนตรีเขมร  และ 3) พิธีคารวะครูดนตรีผูกแขนรับขวัญ  ผลจากการวิเคราะห์เพลง พบว่า ทำนองหลักในเพลงส่วนใหญ่มีกลุ่มเสียง ฟซล ดร และ ซลท รม โดยลูกตกเป็นไปตามหลักสังคีตลักษณ์ อยู่ในกลุ่มเสียงของทำนองหลัก ส่วนจังหวะ แบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มที่ 1 ใช่ฉิ่งเป็นเครื่องประกอบจังหวะอย่างเดียว กลุ่มที่ 2 ใช้ตะโพนบรรเลงประกอบกับฉิ่ง และกลุ่มที่ 3 บรรเลงจังหวะฉิ่ง ตะโพน กลองทัด