ดินในฐานะอาหาร: จาก “ง้วนดิน” ในตำนานถึงอาหารที่เป็นดินในวัฒนธรรมไทย ดินในฐานะอาหาร: จาก “ง้วนดิน” ในตำนานถึงอาหารที่เป็นดินในวัฒนธรรมไทย

บทคัดย่อ

ในมิติวัฒนธรรมครั้งสังคมบรรพกาลมนุษย์บางกลุ่มเชื่อว่าถือกำเนิดมาจากดิน นับถือผีดินเป็นเทพเจ้า และผีบรรพบุรุษ เมื่อจะทำอาหารก็นำดินมาทำแม่เตาไฟในครัวไฟ ครั้นจะทำพิธีกรรมสำคัญก็ต้องมีการ “ปลุกพระธรณี” หรือบอกกล่าวแก่ผีดิน เมื่อตายก็ฝังลงดินคืนสู่อ้อมอกของแผ่นดิน นอกจากนี้“ดิน” ยังนับเป็นอาหารชนิดแรกของมนุษย์ในตำนานทางพระพุทธศาสนา ดังปรากฏเรื่อง “ง้วนดิน” ซึ่งเป็นดินที่ถูกเผาไหม้จากไฟประลัยกัลป์ปรากฏในคัมภีร์อัคคัญญสูตรและคัมภีร์ในกลุ่มจักรวาลวิทยาในสังคมไทย ด้วยเหตุนี้จึงน่าสนใจว่าร่องรอยการกินดินของมนุษย์ยังคงหลงเหลือในวัฒนธรรมไทยอย่างไร บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาดินในฐานะอาหารทั้งจากตำนานและในวิถีชีวิต โดยศึกษาจากเอกสาร ตำรา และคัมภีร์ต่าง ๆ ผลการศึกษาพบว่าในสังคมไทยมีพิธีกรรมและความเชื่อเกี่ยวกับดินทั้งที่มาจากความเชื่อดั้งเดิมและความเชื่อใหม่คือ จากศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนา นอกจากนี้ยังพบนิทานและตำนานต่าง ๆ ที่กล่าวถึงอนุภาค “มนุษย์กินดิน” ส่วนในวิถีชีวิตจริงก็พบว่ามีการกินดินเช่นกัน โดยแบ่งดินที่กินเป็น 3 ประเภทคือ 1) ดินที่มีคุณลักษณะพิเศษ 2) ดินที่มีสรรพคุณพิเศษ และ 3) ดินที่มีอานุภาพพิเศษ การที่ปรากฏเรื่องราวมนุษย์กินดินในตำนานนับเป็นหลักฐานการกินดินมาแต่สังคมบรรพกาลในชีวิตจริงสะท้อนให้เห็น 1) ดินกับการเชื่อมโยงระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ 2) ดินกับการแสดงว่ามนุษย์เป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ และ 3) ดินกับการแสดงว่ามนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ