ศึกษาวิธีระงับความโกรธตามหลักคัมภีร์วิสุทธิมรรค

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์เล่มนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ ได้แก่ ๑) เพื่อศึกษาความโกรธตามที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนา ๒) เพื่อศึกษาความโกรธและวิธีระงับความโกรธตามแนวคัมภีร์วิสุทธิมรรค (๓) เพื่อวิเคราะห์วิธีระงับความโกรธตามแนวคัมภีร์วิสุทธิมรรค เป็นการวิจัยคุณภาพ( Documentary Research) โดยการวิจัยทางด้านเอกสารศึกษาจากคัมภีร์พระพุทธศาสนา

ผลการวิจัยแนวคิดเกี่ยวกับความโกรธที่ปรากฎในคัมภีร์ว่าโดยสภาวะ คือ โทสะ ว่าด้วยความประทุษร้าย ความไม่พอใจ ความแค้นเคือง เมื่อประสบกับอารมณ์ที่ไม่น่าปรารถนา ไม่น่าพอใจ อันได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส เป็นต้น เมื่อนั้นความโกรธย่อม ความไม่พอใจย่อมเกิดขึ้นแล้วย่อมแผดเผาจิตใจให้เร่าร้อนจนเป็นเหตุให้กระทำบาปอกุศลมีประการต่าง ๆ ทั้งทางกาย ทางวาจา ทางใจ อันมีผลกระทบต่อ ตนเอง ผู้อื่นและสังคมให้เดือดร้อน เพราะการกระทำบาปอกุศลเหล่านั้น ซึ่งสาเหตุของความโกรธนั้นมี ๙ ประการ คือ การผูกอาฆาตว่า ผู้นี้ได้ทำสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์แก่เรา เป็นต้น  เมื่อเป็นเช่นนั้น ย่อมทำให้จิตเป็นบาปเป็นอกุศลหากมีกำลังมากขึ้นก็กลายเป็นการจองเวร ผูกอาฆาต พยาบาท ในที่สุด

              ความโกรธตามแนวคัมภีร์วิสุทธิมรรค ให้ความหมายความโกรธ ลักษณะ สาเหตุที่ต้องศึกษาความโกรธไว้ดังนี้ คือ (๑) ความหมายของความโกรธ ( ๒) ลักษณะของความโกรธ ( ๓) สาเหตุของความโกรธ  (๔) วิธีระงับความโกรธ ให้เกิดความเข้าใจ  ฉะนั้น การระงับความโกรธนั้นอาศัยวิธีระงับตามหลักคัมภีร์วิสุทธิมรรค ๑๐ ประการ คือ วิธีกำจัดความโกรธด้วยการเข้าเมตตาฌาน การพิจารณาพุทธโอวาท การมองโลกในแง่ดี การสั่งสอนตัวเอง การพิจารณากรรมของตนและผู้อื่น การพิจารณาพุทธจริยาในปางก่อน การพิจารณาความสัมพันธ์ในสังสารวัฏ การพิจารณาอานิสงส์ของเมตตา การพิจารณาแยกธาตุ การให้ปันสิ่งของ โดยเลือกพิจารณาวิธีระงับไปตามลำดับ จนกว่าความโกรธจะทุเลาเบาบาง

ดังนั้นวิธีระงับความโกรธทั้ง ๑๐ ประการ ตามหลักคัมภีร์วิสุทธิมรรค ๑๐ ประการ สามารถนำมาวิเคราะห์กับวิธีการละกิเลส ๓ ประการ ได้ดังนี้  คือ วิธีกำจัดความโกรธด้วยการเข้าเมตตาฌาน จัด เป็น วิกขัมภนปหาน การละด้วยการข่มไว้ ส่วน วิธีที่เหลือ คือ การพิจารณาพุทธโอวาท การมองโลกในแง่ดี การสั่งสอนตัวเอง การพิจารณากรรมของตนและผู้อื่น การพิจารณาพุทธจริยาในปางก่อน การพิจารณาความสัมพันธ์ในสังสารวัฏ การพิจารณาอานิสงส์ของเมตตา การพิจารณาแยกธาตุ การให้ปันสิ่งของ จัดเป็น ตทังคปหาน การละเป็นขณะ ๆ ตามองค์นั้น ๆ  โดยเลือกพิจารณาวิธีระงับไปตามลำดับ ส่วน สมุจเฉทปหาน การละอย่างเด็ดขาด นั้น ผู้ปฏิบัติต้องปฏิบัติสมถกรรมฐานจนได้ฌานแล้วเจริญวิปัสสนากรรมฐานจนบรรลุอนาคามีมรรคจิตจึงจะสามารถละปฏิฆานุสัยได้