บทบาทของทุนจีนในการขยายความสัมพันธ์แบบทุนนิยมในระบบเกษตรกรรมของประเทศลาว: กรณีศึกษาสวนกล้วยขนาดใหญ่

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาบทบาทของทุนจีนในการขยายความสัมพันธ์แบบทุนนิยมในระบบเกษตรกรรมของสปป. ลาว 2) เพื่อศึกษาตัวแสดงที่มีบทบาทในการในการขยายความสัมพันธ์แบบทุนนิยมในระบบเกษตรกรรมของสปป. ลาว และ 3) เพื่อศึกษาผลกระทบในการขยายความสัมพันธ์แบบทุนนิยมในระบบเกษตรกรรมของสปป. ลาว ผลการศึกษาพบว่า

บทบาทของทุนจีนในระบบเกษตรกรรมในเขตประเทศลาวสามารถอธิบายได้จาก 2 ปัจจัยสำคัญได้แก่ปัจจัยผลักดัน (Push Factors) จากรัฐบาลจีนผ่านยุทธศาสตร์สำคัญได้แก่ “ยุทธศาสตร์ก้าวออกไป” (Going Out Strategy) “ยุทธศาสตร์เส้นทางสายไหมแห่งศตวรรษที่ 21” (Belt and Road Initiative: BRI) และ “ยุทธศาสตร์ความมั่นคงด้านอาหาร” (Food Security) ซึ่งเป็นปัจจัยภายในของรัฐบาลจีนอันเป็นแรงขับเคลื่อนผ่านการวางนโยบายและระบบกฎหมายเพื่อส่งเสริมบทบาทของรัฐวิสาหกิจและเอกชนจีนในการลงทุนภายนอกประเทศ และปัจจัยดึงดูด (Pull Factors) ภายในของสปป.ลาว จากลงทุนทางด้านเศรษฐกิจ อุตสาหกรรมรวมถึงเกษตรกรรมจากประเทศจีนได้แก่ ปัจจัยทางด้านภูมิรัฐศาสตร์ (Geopolitics) ความสัมพันธ์ทางการเมือง (Political Relationship) และความร่วมมือทางด้านเศรษฐกิจ (Economic Cooperation) โดยมีตัวแสดงที่มีบทบาทต่อการขยายความสัมพันธ์แบบทุนนิยมในระบบเกษตรกรรมได้แก่รัฐบาลจีนซึ่งขับเคลื่อนตามแนวคิดทุนนิยมโดยรัฐ (State Capitalism) โดยมีรัฐวิสาหกิจ (State-owned enterprises: SOEs) เป็นเครื่องมือสำคัญในการขยายการลงทุนยังต่างประเทศเพื่อการเป็นมหาอำนาจในทางเศรษฐกิจซึ่งสอดรับกับรัฐบาลสปป.ลาว ที่มีเป้าหมายในการพัฒนาเพื่อนำพาประเทศให้หลุดพ้นจากสภาวะความยากจนโดยใช้โดยการพึ่งพาการลงทุนจากต่างประเทศและการเปลี่ยนทรัพยากรธรรมชาติให้กลายเป็นสินค้า

สำหรับทุนจีนที่เข้ามาเพาะปลูกสวนกล้วยขนาดใหญ่ในสปป.ลาวแบ่งออกเป็นสองประเภทได้แก่ กลุ่มทุนขนาดใหญ่ซึ่งใช้พื้นที่ในการเพาะปลูกจำนวนมากจึงต้องขออนุญาตสัมปทานที่ดินผ่านรัฐบาลกลาง และกลุ่มผู้ประกอบการขนาดเล็กซึ่งใช้ต้นทุนแรงงานและที่ดินต่ำผ่านการเช่าที่ดินจากชาวบ้านในพื้นที่ การเพาะปลูกสวนกล้วยโดยทุนจีนแม้จะนำมาซึ่งรายได้จากการส่งออกเป็นจำนวนมาก แต่หากพิจารณาถึงเบื้องหลังตัวเลขความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจจะเห็นถึงผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริงอันได้แก่ทุนจีนซึ่งเป็นผู้ทำการผูกขาดกระบวนการตั้งแต่การควบคุมเมล็ดพันธุ์ การเพาะปลูก การกำหนดกำลังแรงงาน ตลอดจนการจำหน่ายผลผลิตไปยังประเทศจีน สวนกล้วยไม่ได้ถ่ายทอดความรู้หรือสร้างอาชีพให้แก่ชุมชน ชาวบ้านมีรายได้จากการให้เช่าสัมปทานที่ดินและแรงงานรับจ้างแต่เพียงเล็กน้อย ทุนจีนได้ทำการขูดรีดเอามูลค่าส่วนเกินจากการผลิตเพื่อสร้างความมั่งคั่งให้กับตนเองขณะที่สปป.ลาวกลับสูญเสียส่วนเกินในการสะสมทุนเพื่อการพัฒนาและตกอยู่ในสภาวะการพึ่งพิงการลงทุนจากทุนจีน ขณะเดียวกันสวนกล้วยกลับสร้างปัญหาและผลกระทบต่อชุมชนไม่ว่าจะเป็นการเปลี่ยนแปลงระบบการผลิตเพื่อการยังชีพมาสู่การผลิตเพื่อการค้า การปิดล้อมที่ดิน (Land Enclosure) การขูดรีดแรงงาน (Exploitation) ในภาคเกษตรกรรม และผลกระทบทางด้านสุขภาพและมลภาวะทางด้านสิ่งแวดล้อมจากการใช้สารเคมีอย่างเข้มข้นในการเพาะปลูกซึ่งส่งผลต่อการดำเนินชีวิตและการเพาะปลูกของชาวบ้านและชุมชนในระยะยาว