ภาพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยในเรื่องเล่าความทรงจำประเภทวรรณคดีและเกร็ดประวัติศาสตร์

บทคัดย่อ

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงเป็นที่จดจำในปัจจุบันในฐานะศิลปินเอก กระนั้นยังมีเรื่องเล่าต่าง ๆ ที่ถ่ายทอดภาพของพระองค์ในลักษณะอื่น บทความวิจัยนี้จึงมุ่งศึกษาการนำเสนอภาพของพระองค์ในเรื่องเล่าความทรงจำ 2 ประเภท ได้แก่ วรรณคดี 7 เรื่อง และเกร็ดประวัติศาสตร์ 17 เรื่อง ผลการศึกษาพบว่า ตัวบทวรรณคดีเสนอภาพ 4 ภาพ ได้แก่ ภาพกษัตริย์นักรบ ภาพกษัตริย์ผู้เป็นที่เคารพของนานาชาติ ภาพกษัตริย์ศิลปินผู้ทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม และภาพกษัตริย์ผู้ทรงสิทธิธรรม ภาพเหล่านี้มีลักษณะร่วมกันคือ แสดงภาพกษัตริย์ในอุดมคติตามขนบการยอพระเกียรติ แต่เหตุการณ์ที่นำเสนอมีความแตกต่างกัน สะท้อนให้เห็นความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับคติกษัตริย์และมุมมองด้านความสัมพันธ์กับต่างชาติ ส่วนตัวบทเกร็ดประวัติศาสตร์นำเสนอภาพ 2 ภาพ ได้แก่ ภาพชายหนุ่มผู้มีความรักร้อนแรง และภาพผู้สืบสายเลือดแห่งบรมราชจักรีวงศ์ ด้านหนึ่ง ภาพกลุ่มนี้สอดคล้องกับจุดเด่นของเกร็ดประวัติศาสตร์ที่เน้นเรื่องราวส่วนตัวในราชสำนัก ขณะเดียวกันก็สะท้อนการเน้นคติ “อุภโตสุชาติ” และอิสริยยศเจ้าฟ้า เรื่องเล่าความทรงจำทั้ง 2 ประเภทจึงแสดงความสำคัญของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยต่อสังคมไทย และสะท้อนว่าความทรงจำที่มีต่อพระองค์นั้นก็ยึดโยงอยู่กับความรู้สึกนึกคิดของคนไทยที่เปลี่ยนไปในแต่ละยุคสมัยด้วย