ขัตติยนารีศรีรัตนโกสินทร์: ภาพตัวแทนของเจ้านายฝ่ายในในประกาศเฉลิมพระยศเจ้านาย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาประกาศเฉลิมพระยศเจ้านายฝ่ายในสมัยรัตนโกสินทร์จำนวน 81 องค์ โดยใช้แนวคิดเรื่องภาพตัวแทนเป็นกรอบในการศึกษา ผลการศึกษาพบว่า ภาพตัวแทนที่สำคัญของเจ้านายฝ่ายในคือ ภาพตัวแทนขัตติยนารี และภาพตัวแทนผู้ทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจอันเป็นประโยชน์ ซึ่งมีทั้งลักษณะที่สืบเนื่องและมีพลวัต ลักษณะดังกล่าวเกิดจากปัจจัยทางการเมืองและสังคมอย่างน้อย 2 ประการ คือการเปลี่ยนแปลงมโนทัศน์เกี่ยวกับสตรี และสถานการณ์ทางการเมืองในแต่ละช่วง นอกจากนี้ยังพบว่ามีการใช้กลวิธีการประพันธ์ที่สำคัญ 2 กลวิธี คือ กลวิธีการเล่าเรื่อง และ กลวิธีการใช้ภาษา ในการประกอบสร้างภาพตัวแทนของเจ้านายฝ่ายในอย่างเป็นระบบและมีวรรณศิลป์ กลวิธีเหล่านี้แสดงให้เห็นความสอดคล้องกับกลวิธีการประพันธ์วรรณกรรมไทยหลายประเภท เช่น วรรณกรรมศาสนาร้อยแก้ว วรรณกรรมชีวประวัติ และวรรณกรรมเฉลิมพระเกียรติ
Article Details
เอกสารอ้างอิง
ภาษาไทย
กรมศิลปากร, สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. (2554). ราชสกุลวงศ์ (พิมพ์ครั้งที่ 14). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.
กาญจนา แก้วเทพ. (2545). สื่อและวัฒนธรรมศึกษากับสังคมไทย. รัฐศาสตร์สาร, 23(3), 50-97.
กิตติพงษ์ วิโรจน์ธรรมากูร. (2550). ย้อนรอยอดีต...สวนสุนันทา. ใน สวนสุนันทา (น. 37-53). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา.
จดหมายเหตุเรื่องทรงตั้งพระบรมวงศานุวงศ์กรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม 1. (2545). กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
จดหมายเหตุเรื่องทรงตั้งพระบรมวงศานุวงศ์กรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม 2. (2545). กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
จันทร์เพ็ญ ฉันทอภิชัย. (2545). การวิเคราะห์หนังสือชีวประวัติของคนไทยที่จัดพิมพ์ระหว่าง พ.ศ. 2524-2543 (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ชลดา เรืองรักษ์ลิขิต. (2547). อ่านโองการแช่งน้ำ: ฉบับวิเคราะห์และถอดความ (พิมพ์ครั้งที่ 2 (ปรับปรุงใหม่)). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ชัยรัตน์ พลมุข. (2552). วรรณคดีประกอบพระราชพิธีสมัยรัตนโกสินทร์: แนวคิดธรรมราชากับกลวิธีทางวรรณศิลป์(วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ดนัย พลอยพลาย. (2558). พระนามเจ้านายสมัยรัตนโกสินทร์: การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างภาษากับวัฒนธรรมไทย (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2472ก). อธิบายว่าด้วยยศเจ้า. พระนคร: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2472ข). อธิบายว่าด้วยยศเจ้า และอธิบายว่าด้วยการเฉลิมพระยศเจ้านาย. ใน เรื่องเฉลิมพระยศเจ้านาย ฉะบับมีพระรูป (น. (ก), 1-29). พระนคร: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร.
ดินาร์ บุญธรรม. (2550). การเฉลิมพระยศเจ้านายฝ่ายในในรัชกาลปัจจุบัน: ภาพสะท้อนภาพลักษณ์ใหม่และบทบาทต่อสาธารณะของเจ้านายฝ่ายในแห่งพระบรมราชจักรีวงศ์. ใน เฉลิมพระยศเจ้านายฝ่ายใน (น. 108-136). นนทบุรี: สถาบันพระปกเกล้า.
ตามไท ดิลกวิทยรัตน์. (2544). “คอมมิวนิสต์” ในการเมืองไทย (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
นราธิวาสราชนครินทร์, สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวง. (2549). แม่เล่าให้ฟัง (พิมพ์ครั้งที่ 11). กรุงเทพฯ: ซิลค์เวอร์ม.
แน่งน้อย ศักดิ์ศรี, ม.ร.ว. และคณะ. (2531). สถาปัตยกรรมพระบรมมหาราชวัง เล่ม 1. กรุงเทพฯ: สำนักราชเลขาธิการ. ประกาศ เรื่อง สถาปนาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา. (2562, 28 กรกฎาค). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136 ตอนที่ 41 ข. หน้า 1-2.
ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 2. (2501, 20 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 75 ตอนที่ 81. หน้า 5-6.
ประกาศเฉลิมพระเกียรติยศ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสิริภาจุฑาภรณ์. (2562, 5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136 ตอนที่ 15 ข. หน้า 11.
ประกาศเฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร มหาวชิราลงกรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐสีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี. (2562, 5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136. ตอนที่ 15 ข. หน้า 4-5.
ประกาศเฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง. (2562, 5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136. ตอนที่ 15 ข. หน้า 2-3.
ประกาศสถาปนา พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ. (2562, 5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136 ตอนที่ 15 ข. หน้า 7.
ประกาศสถาปนา สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี. (2562, 5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 136 ตอนที่ 15 ข. หน้า 6.
ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งศาสตราจารย์พิเศษ. (2521, 30 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 95 ตอนที่ 11. หน้า 1.
ประพจน์ อัศววิรุฬหการ (บ.ก.). (2564). ศรีสวรินทิราวัฒนปวัตติ์ ภาคแรก. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า.
ปราการ กลิ่นฟุ้ง. (2551). การเสด็จพระราชดำเนินท้องที่ต่างจังหวัดของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช พ.ศ. 2493-2530 (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ปรีชา ช้างขวัญยืน. (2515). การใช้ภาษาร้อยแก้วในภาษาไทยสมัยอยุธยา (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
พรศิริ บูรณเขตต์. (2552). นางใน: สถานภาพ พฤติกรรม และสัญลักษณ์ในวิถีชีวิตของสตรีฝ่ายในสมัย ร.5. กรุงเทพฯ: ฐานบุ๊คส์.
เพชรสุภา ทัศนพันธ์. (2542). แนวความคิดเรื่อง “การเข้าสมาคม” และผลกระทบต่อสตรีไทย พ.ศ. 2461-2476 (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2543). ศาสตราจารย์ ดร. สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กับ
การพัฒนาวิทยาศาสตร์สุขภาพ. กรุงเทพฯ: คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
มูลนิธิอาสาเพื่อนพึ่ง (ภาฯ) ยามยาก สภากาชาดไทย. (2565). สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา นเรนทิราเทพยวดี กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา ประธานกรรมการมูลนิธิฯ. สืบค้นเมื่อ 2 พฤศจิกายน 2565 จาก https://www.friendsofpa.or.th/TH/about_chairman.html
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม. (2475, 10 ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 49. หน้า 535.
ราม วชิราวุธ. (2552). ประวัติต้นรัชกาลที่ 6 (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพฯ: มติชน.
วรธิภา สัตยานุศักดิ์กุล. (2559). “หญิงชั่ว” ในประวัติศาสตร์ไทย: การสร้างความเป็นหญิงโดยชนชั้นนำสยามช่วงต้นรัตนโกสินทร์-พ.ศ. 2477 (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์). มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, กรุงเทพฯ.
วรรณพร บุญญาสถิตย์. (2548). การตอบโต้และตอบสนองต่อกระบวนการเปลี่ยนแปลงแบบตะวันตกของเจ้านายฝ่ายในในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2394-พ.ศ. 2468) (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์). มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, เชียงใหม่.
วรรณา แสงอร่ามเรือง. (2552). ทฤษฎีและหลักการแปล (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร่ผลงานวิชาการ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
วันชนะ ทองคำเภา. (2550). ภาพตัวแทนของสมเด็จพระมหาธรรมราชาในวรรณกรรมไทย (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา. (2534). ปริทรรศน์แห่งปฐมสมโพธิกถา. ใน วรรณวิทยา: รวมบทความทางวิชาการภาคภาษาและวรรณคดีไทย-บาลี-สันสกฤตบางเรื่อง (น.146-154). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ศิริพร ภักดีผาสุข. (2561). ความสัมพันธ์ระหว่างภาษากับอัตลักษณ์และแนวทางการนำมาศึกษาภาษาไทย. กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร่ผลงานวิชาการ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ศุภวัฒย์ เกษมศรี, ม.ร.ว. (2557). ปาฐกถาชุด “สิรินธร” ครั้งที่ 28 เรื่อง การศึกษาประวัติศาสตร์ไทยเชิงวิเคราะห์: สถาบันพระมหากษัตริย์ในปริบทสังคมไทย. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ. (2551). สายธารประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยไทย. กรุงเทพฯ: พี. เพรส.
สุเนตร ชุตินธรานนท์. (2559). อ.สุเนตร เล่าเรื่อง “ขัตติยนารีแห่งราชสำนักกรุงศรีอยุธยา”. สืบค้นเมื่อ 19 มกราคม 2565 จาก https://www.matichon.co.th/entertainment/artsculture/news_263546
เสาวณิต วิงวอน. (2530). การศึกษาวิเคราะห์วรรณกรรมยอพระเกียรติ (วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ. อัญชลี ภู่ผะกา. (2553). พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว: วรรณคดีกับการสร้างชาติ (วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต สาขาภาษาไทย). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ. อิราวดี ไตลังคะ. (2543). ศาสตร์และศิลป์แห่งการเล่าเรื่อง. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
ภาษาต่างประเทศ
Hall, S. (Ed.). (1997). Representation: Cultural representations and signifying practices. London: Sage Publications.
Sturm, A. (2006). The king’s nation: A study of the emergence and development of nation and nationalism in Thailand. (Doctoral dissertation). London School of Economics and Political Science, London.
