“ควายภูเขา” ภาพทางวัฒนธรรมของคนกับป่า “ควายภูเขา” ภาพทางวัฒนธรรมของคนกับป่า

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษานิเวศวัฒนธรรมของมนุษย์และธรรมชาติในพื้นที่ป่าตะวันตกของประเทศไทย โดยใช้การวิเคราะห์ภาพถ่ายการเลี้ยงควายภูเขาของชาวกะเหรี่ยงบ้านวุ้งกะสัง หมู่ที่ 10 ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร ผ่านกรอบแนวคิดของโรล็องด์ บาร์ตส์ ในเรื่อง “ความหมายที่สาม” “โวหารของภาพ” และแนวคิดของปิแอร์ บูร์ดิเยอ เกี่ยวกับทุนทางวัฒนธรรม และฮาบิทัส โดยการผสมผสานระหว่าง หน่วยวิเคราะห์ภาพ และ หน่วยวิเคราะห์เชิงสังคมวัฒนธรรม เพื่อให้ครอบคลุมทั้งในมิติของภาพถ่าย (สัญลักษณ์และความหมาย) และบริบททางสังคมของการเลี้ยงควายภูเขาของชาวกะเหรี่ยงเป็นวัฒนธรรมที่สืบทอดมายาวนาน ซึ่งควายภูเขาไม่เพียงเป็นสัตว์เลี้ยง แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ที่สะท้อนถึงความสัมพันธ์เชิงลึกระหว่างคนกับธรรมชาติ โดยมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศวัฒนธรรม การดำรงอยู่ของควายภูเขาและวิถีชีวิตของชุมชนต้องพึ่งพิงทรัพยากรธรรมชาติอย่างคลองสวนหมากและห้วยน้ำขาว ซึ่งเป็นแหล่งน้ำสำคัญที่ช่วยรักษาความสมดุลระหว่างมนุษย์ สัตว์ และสิ่งแวดล้อมในพื้นที่นี้ การเลี้ยงควายภูเขาไม่ได้เป็นเพียงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ แต่ยังมีความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่ซับซ้อน สอดคล้องกับแนวคิด “ความหมายที่สาม และโวหารของภาพ” ของบาร์ตส์ ซึ่งสะท้อนถึงมิติทางวัฒนธรรมและความสัมพันธ์เชิงลึกที่ไม่สามารถอธิบายได้ผ่านการบรรยายโดยตรง ความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนกับควายภูเขาแสดงถึงกระบวนการทางวัฒนธรรมที่แฝงความหมายทางสังคมซึ่งฝังอยู่ในวิถีชีวิตของชาวกะเหรี่ยง ในแง่ของทฤษฎีของบูร์ดิเยอ “ทุนทางวัฒนธรรม” ของชุมชนกะเหรี่ยงสะท้อนผ่านการเลี้ยงควายภูเขาในฐานะมรดกที่สืบทอดจากบรรพบุรุษ ซึ่งเป็น ฮาบิทัส ที่ฝังรากลึกในวิถีชีวิตและการปฏิบัติทางสังคมของชุมชน การเลี้ยงควายเป็นเครื่องมือที่เชื่อมโยงคนกับธรรมชาติ และเป็นตัวอย่างของทุนทางวัฒนธรรมที่ถูกผลิตและสร้างขึ้นใหม่ผ่านกระบวนการทางสังคมและประเพณีที่มีความสำคัญต่อชุมชน นอกจากนี้ การเลี้ยงควายยังเป็นปัจจัยสำคัญในการควบคุมการเจริญเติบโตของป่า โดยทำให้พื้นที่ป่ามีความโปร่ง เปิดโอกาสให้เกิดการเติบโตของพืชพันธุ์ต่าง ๆ  เช่น ผักและเห็ดที่สามารถหาได้ตามฤดูกาล ซึ่งส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชนและสร้างรายได้ โดยทั้งหมดนี้สะท้อนถึงความซับซ้อนทางวัฒนธรรมและการอยู่ร่วมกันระหว่างมนุษย์และธรรมชาติที่ลึกซึ้ง