สิทธิทางด้านการศึกษาของเด็กไร้สัญชาติ ศึกษากรณีประเทศไทย และประเทศลาว

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาว่า เด็กไร้สัญชาติที่อยู่ในประเทศไทยและประเทศลาว มีสิทธิ
ทางการศึกษาหรือไม่ และเด็กไร้สัญชาติประสบปัญหาและอุปสรรคในด้านการศึกษาอย่างไรบ้าง โดยมุ่งศึกษา
สิทธิทางด้านการศึกษาของเด็กไร้สัญชาติในประเทศไทยและประเทศลาวที่รัฐยอมรับให้มีภูมิลำเนา
และอยู่อาศัยแล้ว โดยใช้วิธีค้นคว้าและรวบรวมข้อมูลจากเอกสารที่เกี่ยวข้องทั้งจากแนวคิดและกฎหมาย
ทั้งกฎหมายระหว่างประเทศ กฎหมายภายในของประเทศไทยและลาวที่เกี่ยวข้อง
จากการศึกษาสิทธิการศึกษาเป็นสิทธิที่ได้รับการรับรองและคุ้มครองตามกฎหมายระหว่างประเทศ
ทั้งจารีตประเพณีระหว่างประเทศ และสนธิสัญญาที่ประเทศไทยและลาวลงนามเป็นภาคี ซึ่งกฎหมาย
ระหว่างประเทศที่รับรอง คุ้มครองสิทธิการศึกษานี้ต่างชี้ชัดว่าสิทธิการศึกษาเป็นสิทธิมนุษยชน ดังนั้น
มนุษย์ทุกคนไม่ว่าเชื้อชาติใด สัญชาติใด แม้กระทั่ง “เด็กไร้สัญชาติ” ก็ตามย่อมมีสิทธิในการศึกษา
เช่นเดียวกัน แต่ถึงกระนั้น เด็กไร้สัญชาติก็ยังคงประสบปัญหาในการเข้าถึงสิทธิด้านการศึกษา อันได้แก่
ประการแรก ปัญหาการออกนอกเขตพื้นที่ควบคุมของเด็กไร้สัญชาติ ปัญหาที่เกี่ยวกับบุคคลไร้สัญชาติ
ชนกลุ่มน้อยต่างๆ มักจะมีเรื่องของความมั่นคงของรัฐของประเทศเข้ามาเกี่ยวข้อง ทำให้บุคคลเหล่านี้
ต้องถูกจำกัดสิทธิต่างๆ ด้วยอำนาจของรัฐ แม้แต่การจำกัดเขตควบคุม โดยมีข้อจำกัดในการเดินทาง
ออกนอกเขตพื้นที่ควบคุมไม่สามารถมีอิสระในการเดินทางไปไหนมาไหน โดยการห้ามออกนอกพื้นที่
ควบคุมสำหรับเด็กไร้สัญชาติ ถือว่าเป็นการจำกัดสิทธิในการศึกษาอย่างหนึ่ง การจำกัดสิทธิเช่นนี้
ไม่เหมาะสมกับการดำเนินชีวิตในปัจจุบัน เนื่องจากหากเด็กไร้สัญชาติประสงค์ที่จะศึกษาที่ใด ก็ย่อมมีความ
จำเป็นที่ต้องออกนอกพื้นที่เพื่อไปศึกษาในสถานศึกษาตามความต้องการ การศึกษาในปัจจุบันเป็น
การศึกษาที่ไร้ขอบเขต นักเรียน นักศึกษาสามารถเข้าเรียนในสถาบันการศึกษาที่ต้องการได้ แม้กระทั่งสถาบันการศึกษาที่อยูใ่ นตา่ งประเทศ อีกทั้งยังมีความรว่ มมือกันระหวา่ งสถาบันการศึกษาใหมี้การแลกเปลี่ยน
นักเรียน นักศึกษา และมีปฏิสัมพันธ์ไปมาหาสู่กัน แต่หากรัฐจำกัดเขตพื้นที่ของเด็กไร้สัญชาติแล้ว
เด็กไร้สัญชาติย่อมไม่ได้รับสิทธิการศึกษาอย่างเท่าเทียมกับคนที่มีสัญชาติโดยตรง
ประการที่สอง ที่ผู้ศึกษาเห็นว่ามีความสำคัญคือ ปัญหาเรื่องทุนการศึกษา การได้รับทุนการศึกษา
เด็กไร้สัญชาติส่วนใหญ่แล้วเป็นเด็กยากไร้ หากบางคนพอมีทุนทรัพย์ในการศึกษาเล่าเรียนบ้าง แต่ก็เป็นเพียง
การศึกษาในระดับต้น หากแต่การศึกษาในระดับที่สูงกว่า หรือการศึกษาในต่างประเทศ ย่อมเป็นไปได้
ยากลำบาก เนื่องจากค่าศึกษาเล่าเรียนในภาคการศึกษาแล้ว ยังมีค่าใช้จ่ายอื่นๆ อีก ไม่ว่าจะเป็นค่าใช้จ่าย
ในเครื่องใช้ส่วนตัว อุปกรณ์การเรียน ค่าที่พัก ค่ากินอยู่ ทุนการศึกษาส่วนใหญ่ของหน่วยงานของรัฐ
ล้วนแล้วแต่กำหนดคุณสมบัติในการขอรับทุนการศึกษาว่าต้องเป็นคนที่มีสัญชาติของรัฐของตนเท่านั้น
ดังนั้นเพื่อให้เด็กไร้สัญชาติได้มีโอกาสเข้าถึงสิทธิในด้านการศึกษาอย่างเสมอภาคและเท่าเทียมกัน
ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องจึงควรร่วมกันแก้ปัญหา โดยในส่วนที่เป็นอุปสรรคในการเข้าถึงสิทธิด้านการศึกษาของ
เด็กไร้สัญชาติ หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรพิจารณาแก้ไขข้อจำกัดดังกล่าว และในส่วนการบังคับใช้กฎหมาย
ควรชี้แจงทำความเข้าใจ และสร้างองค์ความรู้ให้แก่เจ้าหน้าที่ของรัฐ ในส่วนของเด็กไร้สัญชาติเอง ทั้งภาครัฐ
ภาคประชาชน ควรตระหนักในความสำคัญของการศึกษา รวมทั้งสร้างองค์ความรู้เรื่องสิทธิทางด้านการศึกษา
เพื่อให้เด็กไร้สัญชาติสามารถเรียกร้อง และปกป้องสิทธิของตนได้ อีกทั้งยังนำความรู้ที่ได้จากการศึกษา
ไปพัฒนาตนเองและสังคมต่อไป