ศึกษาวิเคราะห์และเปรียบเทียบความหมายของโลกธาตุ ทางพระพุทธศาสนาและเอกภพ ตามแนวคิดของนักดาราศาสตร์

บทคัดย่อ

     บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์ความหมายของคำโลกธาตุ (lokadhatu) ๓ ขนาด คือ ขนาดเล็ก (จูฬนิกา) ที่เรียกว่า สหัสสีโลกธาตุ (sahassi Lokadhatu) ขนาดกลาง (มชฺฌิมิกา) ที่เรียกว่า ทวิสหัสสีโลกธาตุ (Dvisahassi Lokadhatu) และขนาดใหญ่ (มหาสหสฺสี) ที่เรียกว่า ติสหัสสีโลกธาตุ (Tisahassi Lokadhatu) ที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ในจูฬนิกาสูตรแห่งอังคุตตรนิกาย ติกนิบาต พระสุตตันตปิฎก  เหตุผลที่ศึกษาวิเคราะห์เรื่องนี้ เพราะพบว่า ในพระไตรปิฎกภาษาไทยบางฉบับมีคำแปลของคำชุดโลกธาตุนี้ ผิดพลาดคลาดเคลื่อนจากพระพุทธประสงค์ ซึ่งพระอรรถกถาจารย์ได้อธิบายเสริมไว้ดีแล้ว คือแปลคำ สหสฺสี โลกธาตุ ว่า ๑,๐๐๐ โลกธาตุ คำ ทฺวิสหสฺสี โลกธาตุ ว่า ๒,๐๐๐ โลกธาตุ และคำ ติสหสฺสี โลกธาตุ ว่า ๓,๐๐๐ โลกธาตุ เพราะเข้าใจว่า คำ สหสฺสี ทฺวิสหสฺสี และ ติสหสฺสี เป็นคำบอกจำนวนโลกธาตุ จึงแปลตามรากศัพท์ (denotation)  ของคำ  สหสฺสี  ว่า  ๑,๐๐๐  ทฺวิสหสฺสี  ว่า  ๒,๐๐๐ และติสหสฺสี  ว่า  ๓,๐๐๐  แต่จากการศึกษาวิเคราะห์ พบว่า คำ สหสฺสี ทฺวิสหสฺสี และติสหสฺสี เป็นคำพิเศษมีนัยแสดงความหมายนิยมใช้ (connotation) ๒ นัย คือ  (๑) ใช้เป็นชื่อโลกธาตุ ๓ ขนาดดังกล่าวข้างต้น ท่านจึงใช้เอกพจน์ อิตถีลิงค์ ขยายคำ โลกธาตุ ที่เป็นคำนามเอกพจน์อิตถีลิงค์(๒)ใช้เป็นคำบอกขนาดของโลกธาตุตามจำนวนจักรวาล (cosmos) ที่เป็นองค์ประกอบ  ดังนี้

     ๑.   สหัสสีโลกธาตุ  หมายถึงโลกธาตุที่มีอาณาเขต ๑,๐๐๐ จักรวาล

     ๒. ทวิสหัสสีโลกธาตุ  หมายถึงโลกธาตุที่มีอาณาเขต ๑,๐๐๐,๐๐๐ จักรวาล

     ๓. ติสหัสสีโลกธาตุ  หมายถึงโลกธาตุที่มีอาณาเขต ๑๐๐,๐๐๐  โกฏิจักรวาล

     พระพุทธเจ้าทรงอธิบายไว้ในจูฬนิกาสูตรว่า  พื้นที่ ๑ จักรวาล มีอาณาเขตเท่าที่ดวงจันทร์ ๑ ดวง ดวงอาทิตย์ ๑ ดวง โคจรส่องแสงให้สว่างรุ่งโรจน์ไปทั่วทุกทิศ (เช่น สุริยจักรวาลที่โลกเราเป็นสมาชิกอยู่ด้วย) ในสหัสสีโลกธาตุ (โลกธาตุขนาดเล็ก) มีดวงจันทร์ ๑,๐๐๐ ดวง ดวงอาทิตย์ ๑,๐๐๐ จึงมีอาณาเขต ๑,๐๐๐ จักรวาล เมื่อนำ ๑ สหัสสีโลกธาตุคูณด้วย ๑,๐๐๐ (๑,๐๐๐ x ๑,๐๐๐) เป็นทวิสหัสสีโลกธาตุ (โลกธาตุขนาดกลาง) จึงมีอาณาเขต ๑,๐๐๐,๐๐๐ จักรวาล เมื่อนำ ๑ ทวิสหัสสีโลกธาตุคูณด้วย ๑,๐๐๐ (๑,๐๐๐ x ๑,๐๐๐ x๑,๐๐๐)  เป็นติสหัสสีโลกธาตุ  (โลกธาตุขนาดใหญ่) จึงมีอาณาเขต ๑๐๐,๐๐๐ โกฏิจักรวาล)

     พระพุทธเจ้าทรงใช้ขนาดของโลกธาตุดังกล่าวเป็นมาตรการวัดความสามารถในการประกาศธรรมของพระอรหันตสาวก เปรียบเทียบกับของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ตามคำทูลถามของพระอานนท์ว่า “อานนท์พระอรหันตสาวกสามารถใช้เสียงประกาศธรรมให้รู้เรื่องได้ไกลแค่ ๑ สหัสสีโลกธาตุเท่านั้น ส่วนพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสามารถใช้ พระสุรเสียงประกาศธรรมให้รู้เรื่องได้ไกลถึงติสหัสสีโลกธาตุ หรือได้ไกลตามที่ทรงมุ่งหมาย” หมายถึงไกลกว่าติสหัสสีโลกธาตุก็ได้ โลกธาตุ ๓ ขนาดจึงมีความเกี่ยวข้องกับพุทธเขต ๓ เขต คือ ชาติเขต อาณาเขต และวิสัยเขตของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย คำโลกธาตุที่ใช้โดยทั่วไป อาจหมายถึงโลก (world) ก็ได้ หรือ หมายถึง จักรวาล (cosmos) ก็ได้ ขึ้นอยู่กับบริบทที่ใช้ในที่นั้นๆ แต่ถ้าใช้ในบริบทของโลกธาตุ ๓ ขนาด หมายถึง หน่วยหนึ่งของเอกภพ (a unit of the Universe)  ผู้ประสงค์จะศึกษาโลกธาตุ ๓ ขนาดให้เข้าใจชัดแจ้งตามที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ ควรศึกษาเปรียบเทียบกับคำเอกภพ (universe) ตามทรรศนะทางดาราศาสตร์  ดังที่นำมาเสนอเป็นตัวอย่างไว้ในบทความนี้