การศึกษาวิเคราะห์ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช

บทคัดย่อ

     งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ ๑. เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมา ความเชื่อ รูปแบบและพฤติกรรมการปฏิบัติในประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช ประชากรที่ใช้ในการศึกษา ได้แก่ พระสงฆ์และนักวิชาการผู้ที่บทบาทเกี่ยวข้องกับพระธาตุเจดีย์ และประชาชนที่มาเข้าร่วมประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ จำนวน ๑๕ รูป/คน เครื่องมือที่ใช้เก็บรวบรวมข้อมูลในการวิจัยเป็นแบบสัมภาษณ์เชิงลึก และการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม วิเคราะห์ข้อมูลโดยหาความสอดคล้องและไม่สอดคล้อง ที่มีความสัมพันธ์และมีความแตกต่างกัน แล้วจึงนำข้อมูลมาตรวจสอบความถูกต้องและตรวจสอบความน่าเชื่อถือ เสนอข้อมูลโดยแยกแยะประเด็นตามขอบเขตของเนื้อหา ด้วยวิธีพรรณนาวิเคราะห์

     ผลการวิจัยพบว่า
     ๑. ตามประวัติศาสตร์ความเป็นมาและความเชื่อเกี่ยวกับการแห่ผ้าขึ้นธาตุ พบว่า เมื่อปี พ.ศ.๑๗๗๓ พระเจ้าศรีธรรมาโศกราช ได้บูรณะพระธาตุเจดีย์แล้วเสร็จ จึงจัดพิธีสมโภช ชาวปากพนังมากราบทูลว่า คลื่นได้ซัดเอาแถบผ้าผืนหนึ่ง ซึ่งมีภาพเขียนเรื่องพุทธประวัติมาขึ้นที่ชายหาดปากพนัง จึงเก็บผ้านั้นมาถวาย พระองค์ทรงรับสั่งให้ซักผ้านั้นจนสะอาด จึงเห็นภาพวาดพุทธประวัติ เรียกกันว่า “ผ้าพระบฏ” ทรงรับสั่งให้ประกาศหาเจ้าของ จึงทราบความว่า เป็นของชาวพุทธจากเมืองหงสาวดี ประเทศพม่า บางท่านกล่าวว่า เป็นของชาวพุทธจากเมืองอินทรปัฏ ประเทศกัมพูชา จะนำผ้าพระบฏไปบูชาพระพุทธบาทที่ลังกา พระองค์ทรงทอดพระเนตรเห็นว่าควรนำผ้าพระบฏไปห่มพระบรมธาตุเจดีย์ เนื่องในโอกาสจัดพิธีสมโภช ประเพณีจึงสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน เพราะเชื่อว่า การจะทำบุญหรือกราบไหว้บูชาพระพุทธเจ้าให้ได้กุศลจริงๆ ต้องปฏิบัติเฉพาะพระพักตร์พระพุทธองค์เท่านั้น ชาวนครจึงนำเอาผ้าไปบูชาพระบรมธาตุเจดีย์ โดยการโอบรอบฐานองค์พระบรมธาตุเจดีย์ ก็คือการบูชาที่สนิทแนบกับองค์พระพุทธองค์นั่นเอง
     ๒. รูปแบบและพฤติกรรมการปฏิบัติในประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ เริ่มจากการกำหนดวันประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ ปีละ ๒ ครั้ง ปัจจุบันเหลือเพียง ๑ ครั้ง คือในวันเพ็ญเดือน ๓ (คือวันมาฆบูชา) ผ้าที่นำขึ้นห่มพระบรมธาตุ ใช้สีขาว เหลือง และแดง พุทธศาสนิกชนจะตระเตรียมผ้าขนาดความยาวตามความศรัทธาของตน นำผ้ามาผูกต่อกันเป็นขนาดยาวที่สามารถห่มพระบรมธาตุรอบองค์ได้ ส่วนผืนพิเศษจะเขียนภาพพุทธประวัติ ขบวนประเพณีตั้งต้นมาจากสนามหน้าเมือง จัดแห่แหนพร้อมด้วยอาหารคาวหวาน เครื่องอุปโภคและบริโภคที่จำเป็นไปถวายพระสงฆ์ในวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร โดยการหาบคอนไปเป็นขบวนแห่อันสวยงาม ขบวนแห่ทุกขบวนนิยมใช้ดนตรีพื้นบ้านนำหน้าขบวน บรรเลงจังหวะที่ครึกครื้น ขบวนจะเดินเป็นแถวเรียงเป็นริ้วยาวไปตามความยาวของผืนผ้า ทุกคนชู (เทิน) ผ้าพระบฎไว้เหนือศีรษะ เดินผ่านถนนราชดำเนินมา เมื่อขบวนแห่ถึงวัด ก็แห่ทักษิณาวัตรรอบองค์พระบรมธาตุเจดีย์ ๓ รอบ จากนั้นจะประกอบพิธีไหว้พระ อาราธนาพระเจริญพระพุทธมนต์ และทำพิธีถวายผ้าพระบฏ แล้วนำผ้าเข้าสู่วิหารพระทรงม้า บางคณะมาเป็นคณะใหญ่ บางคณะมาเพียง ๒-๓ คน มีการตักบาตรพระตอนเช้า แล้วจึงนำผ้ามาแห่ขึ้นธาตุตั้งแต่ ๗ โมงเช้าเริ่มตั้งขบวน ขบวนก็จะไหลไปเรื่อย ๆ ต่างคนต่างแห่ ขบวนชาวบ้านนำผ้าเดินเวียนรอบองค์พระบรมธาตุเจดีย์ ที่ไม่เป็นขบวน ไร้รูปแบบ
ต่างแถวต่างไป ผ้าใครผ้ามัน ส่วนขบวนของทางราชการจะแห่ผ้าตอนบ่าย และไม่เดินวนรอบพระบรมธาตุเจดีย์ ในขบวนมีการจัดเตรียมดอกไม้ ธูปเทียน เพื่อบูชาพระบรมธาตุด้วย มีเครื่องดนตรีพื้นบ้านนำหน้าขบวน มีการขับร้อง ฟ้อนรำ การแต่งกายส่วนมากใส่ผ้าสีขาว หรือผ้าไหม ผ้าลูกไม้ บางคนมีศรัทธามากถึงกับถอดรองเท้าเดินแห่ผ้าในเวลาเที่ยง บางขบวนมีพระภิกษุสงฆ์เดินนำหน้าขบวน