วิเคราะห์หลักธรรมที่ปรากฏในคัมภีร์จักรวาฬทีปนี

บทคัดย่อ

          จักกวาฬทีปนี เป็นคัมภีร์สำคัญทางพระพุทธศาสนา แต่งเป็นภาษาบาลี โดยพระสิริมังคลาจารย์ นักปราชญ์ชาวล้านนาเมื่อปี พ.ศ.๒๐๖๓ บทความวิจัยจักกวาฬทีปนีเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการคือ (๑) เพื่อศึกษาโครงสร้างและเนื้อหาของคัมภีร์จักรวาฬทีปนี (๒) เพื่อศึกษาหลักธรรมที่ปรากฏในคัมภีร์จักรวาฬทีปนี (๓) เพื่อวิเคราะห์หลักธรรมที่ปรากฏในคัมภีร์จักรวาฬทีปนี ซึ่งเป็นการวิจัยเชิงเอกสารด้วยการวิเคราะห์ข้อมูลจากคัมภีร์สำคัญทางพระพุทธศาสนาเป็นหลัก และนำเสนอด้วยเชิงพรรณนา

          ผลการวิจัยพบว่า คัมภีร์จักรวาฬทีปนีมีโครงสร้างหลัก ๓ ส่วนคือ (๑) ส่วนปณามคาถา เป็นบทนมัสการพระรัตนตรัย (๒) ส่วนเนื้อหา มีอยู่ ๖ กัณฑ์ เป็นเรื่องราวต่าง ๆ ที่ปรากฏในพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และปกรณ์ทั้งหลายที่กล่าวถึงจักรวาลเป็นหลัก และ (๓) ส่วนปัจฉิมคาถา เป็นการเน้นย้ำความหมายของชื่อเรื่อง ความเป็นมาและวัตถุประสงค์ในการแต่ง และประวัติโดยละเอียดของพระสิริมังคลาจารย์ผู้แต่ง หลักธรรมที่ปรากฏในคัมภีร์จักรวาฬทีปนีแบ่งออกเป็น ๓ หมวด คือ ทาน ศีล และภาวนา  ชี้ให้เห็นถึงอานิสงส์ที่แตกต่างกันโดยมีการสิ้นสุดการเกิดเป็นที่สุด การวิเคราะห์หลักธรรมที่ใช้ในการประพฤติปฏิบัติในชีวิตประจำวันในคัมภีร์จักรวาฬทีปนี มี ๓ ระดับคือ การทำทาน การรักษาศีล และการปฏิบัติกรรมฐานทั้งสมถะและวิปัสสนาเพื่อประโยชน์สูงสุดคือการบรรลุมรรคผลนิพพาน ส่วนสาระสำคัญของคัมภีร์คือการแสดงการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปของจักรวาฬและโลก การเกิดขึ้นของมนุษย์ในปฐมกัป ตลอดถึงการดำรงอยู่ของเหล่าสัตว์ในอบายภูมิ มนุษย์ภูมิ เทวภูมิ และแนวทางในการละความชั่ว การสร้างคุณงามความดีเพื่อให้บรรลุพระนิพพาน อีกทั้งยังมีคุณค่าต่อการศึกษาในแง่ที่ชี้ให้เห็นถึงสภาพความเป็นจริงของจักรวาฬ เพื่อความตระหนักในภัย เพื่อความเบื่อหน่ายในวัฏฏสงสาร มิใช่เพื่อความลุ่มหลง ความเพลิดเพลินใจ จนติดข้องอยู่ในโลก จักรวาฬ และในสังสารวัฏ เหตุที่คัมภีร์จักรวาฬทีปนีแสดงหลักธรรมเพียงเท่านี้เนื่องจากหลักธรรมต่าง ๆ นี้ เป็นหลักธรรมพื้นฐานในพระพุทธศาสนา ซึ่งควรแก่การเผยแผ่และเข้าถึงเพื่อความเข้าใจ และการนำไปประพฤติปฏิบัติของพุทธศาสนิกชน อันจะยังประโยชน์ในโลกนี้และโลกหน้า ซึ่งเป็นประโยชน์และสอดคล้องกับบริบทของการเผยแผ่พระพุทธศาสนาในโลกยุค ๒๐๐๐ ปี หลังการตรัสรู้ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า