อิทธิพลความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อพระพุทธศาสนาในประเทศไทย

บทคัดย่อ

          บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาบริบทที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อพระพุทธศาสนาในประเทศไทย (๒) เพื่อศึกษาอิทธิพลความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อสังคมไทย และ (๓) เพื่อวิเคราะห์อิทธิพลความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อพระพุทธศาสนาในประเทศไทย วิธีการวิจัยเป็นวิจัยวิจัยเชิงคุณภาพ ประกอบด้วยการศึกษาข้อมูลเอกสาร และการศึกษาข้อมูลในพื้นที่วิจัยด้วยการสังเกต การสัมภาษณ์ การประชุมกลุ่ม และการนำเสนอผลการวิจัยต่อผู้เชี่ยวชาญและรับฟังความคิดจากสาธารณชน โดยได้กำหนดพื้นที่สำหรับการวิจัย จำนวน ๑๐ จังหวัด ได้แก่ แพร่ น่าน หนองคาย
บึงกาฬ อุดรธานี นครพนม มุกดาหาร อุบลราชธานี กระบี่ และนครศรีธรรมราช

          ผลการวิจัยพบว่า (๑) ความเชื่อในเรื่องพญานาคตามบริบทของคนในประเทศไทยนี้ เป็นความเชื่อที่ผสมผสานระหว่างความเชื่อต่อสัตว์ที่มีอำนาจเหนือธรรมชาติ การนับถือผีหรือเทพเจ้าที่ปรากฏตามตำนานของท้องถิ่น การนับถือเทพเจ้าแห่งเมืองบาดาลตามคติของศาสนาพราหมณ์ และการนับถือเทพเจ้าผู้พิทักษ์ปูชนียวัตถุและปูชนียสถานในทางพระพุทธศาสนา ความเชื่อต่อพญานาคของคนในประเทศไทย
มีปรากฏมานานมากกว่า ๒,๖๐๐ ปี ก่อนที่พระพุทธศาสนาจะเผยแพร่เข้ามาในภูมิภาคแห่งนี้ (๒) อิทธิพลความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อสังคมไทย มี ๕ ด้าน ประกอบด้วย ด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ศิลปกรรมและด้านประเพณี ด้านเศรษฐกิจ สังคมได้รับผลดีอย่างชัดเจน ไม่ว่าจะเป็น ด้านรายรับ การพัฒนาปรับปรุงสภาพแวดล้อมและภูมิทัศน์ของวัด การก่อสร้างหรือต่อเติมอาคารสิ่งปลูกสร้าง การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมการจำหน่ายสินค้าของที่ระลึกหรือผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวข้องกับพญานาค ด้านสังคม ทำให้คนในสังคมไทยตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญของสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ในชุมชน ท้องถิ่นหรือในทางพระพุทธศาสนา และการประพฤติตามเยี่ยงอย่างของพญานาคด้วย ด้านวัฒนธรรม ทำให้แบบแผนการดำเนินชีวิตที่เกี่ยวข้องกับพญานาคที่เป็นไปเพื่อตอบสนองความต้องการของชีวิต และมีส่วนกระตุ้นส่งเสริมการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ธรรมชาติหรือศาสนามากยิ่งขึ้น ด้านศิลปกรรม พญานาคมีอิทธิพลในด้านศิลปกรรม ทั้งในส่วนที่เป็นสถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรม และหัตถกรรมของคนในสังคมไทยมาอย่างช้านานควบคู่กับการสร้างบ้านแปลงเมืองของคนตั้งแต่สมัยบรรพกาลจนถึงปัจจุบัน ด้านประเพณีที่ได้รับอิทธิพลจากความเชื่อเรื่องพญานาคในสังคมไทย ประกอบด้วย ประเพณีการบวชนาค ประเพณีเถราภิเษก
(ฮดสงฆ์) ประเพณีการไหลเรือไฟ และประเพณีการแข่งเรือ (๓) อิทธิพลความเชื่อเรื่องพญานาคที่มีต่อพระพุทธศาสนาในประเทศไทย มี ๔ ด้าน ประกอบด้วย ด้านความเชื่อ ด้านศิลปกรรม ด้านวรรณกรรม
และด้านพิธีกรรม ด้านความเชื่อ เป็นความเชื่อที่ผสมผสานระหว่างความเชื่อท้องถิ่นในฐานะเป็นเจ้าที่เจ้าแห่งสายน้ำ และเป็นผู้รักษาคุ้มครองปูชนียสถานและปูชนียวัตถุในทางพระพุทธศาสนา ด้านศิลปกรรม
คือด้านจิตรกรรม ประติมากรรม สถาปัตยกรรม และหัตถกรรม ด้านวรรณกรรม มีตำนาน เรื่องเล่าที่เกี่ยวข้องกับพญานาคในที่ต่าง ๆ มีจำนวนมาก เช่น ตำนานอุรังคธาตุ ตำนานพระเจ้าเลียบโลก เป็นต้น
และด้านพิธีกรรม ได้แก่ พิธีทำขวัญนาค พิธีบวชนาคหรืออุปสมบทกรรม และพิธีบวงสรวง