พิธีแต่งงานล้านนา : ภาพสะท้อนความเปลี่ยนแปลงของอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาอัตลักษณ์และการเปลี่ยนแปลงของอัตลักษณ์คนล้านนาที่สะท้อนผ่านพิธีแต่งงานล้านนา รวมถึงเพื่อศึกษาการสร้างอัตลักษณ์คนล้านนาผ่านการใช้บริการแพ็คเกจแต่งงานล้านนาในจังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ และใช้แนวคิดเรื่องนิเวศวิทยาวัฒนธรรม (cultural ecology) การบริโภคเชิงสัญญะ (consumption of sign) การโหยหาอดีต (nostalgia) และการตีความสัญญะ (hermeneutics of the signs) ในการศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลจากเอกสาร และการลงภาคสนามเพื่อสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม และสัมภาษณ์บุคคลที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ นักวิชาการด้านวัฒนธรรมล้านนา ผู้ให้บริการ และผู้ใช้บริการแพ็คเกจแต่งงานล้านนาในจังหวัดเชียงใหม่

ผลการวิจัยพบว่า การแต่งงานเป็นจารีตประเพณีที่มีรูปแบบและความหมายซึ่งสามารถสะท้อนถึงอัตลักษณ์ด้านวิถีชีวิต ค่านิยม ความเชื่อ และโลกทัศน์ของคนล้านนา ที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของลักษณะสำคัญทางสังคมวัฒนธรรมในยุคจารีต 3 ประการ คือ การดำรงชีพในสังคมเกษตรกรรม การนับถือผี และการยึดถือระบบเครือญาติ จนกระทั่งล้านนาเข้าสู่ยุคสมัยของการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองภายใต้การปกครองของสยาม การดำเนินนโยบายและเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นล้วนส่งผลกระทบต่อความเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมของล้านนา รวมทั้งพิธีแต่งงานที่ปรากฏให้เห็นถึงอิทธิพลของวัฒนธรรมตามแบบอย่างของสยาม อันเป็นวัฒนธรรมที่ได้รับการยอมรับและยกย่องในฐานะวัฒนธรรมที่ศิวิไลซ์กว่า โดยในระยะแรกๆ เป็นการนำมาผสมผสาน (acculturation) กับการประกอบพิธีแต่งงานตามจารีตประเพณีของท้องถิ่น ต่อมาจึงมีอิทธิพลเหนือกว่าและเข้ามาแทนที่จารีตประเพณีท้องถิ่น ในบริบทที่คนล้านนามีวิถีชีวิต ค่านิยม ความเชื่อ และโลกทัศน์ที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย จวบถึงปัจจุบัน จากการที่ภาครัฐและหน่วยงานในท้องถิ่นให้ความสำคัญวัฒนธรรมท้องถิ่นในบริบทของการส่งเสริมการท่องเที่ยวและกระแสการตื่นตัวด้านการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่น พิธีแต่งงานล้านนาก็ได้รับการรื้อฟื้นและปรับประยุกต์ขึ้นใหม่เพื่อนำเสนอเป็นสินค้าทางวัฒนธรรม (cultural product) หรือสินค้าอัตลักษณ์ (identity commodity) นอกจากจะได้รับความสนใจจากผู้ที่ต้องการสัมผัสกับวัฒนธรรมที่สวยงามแปลกตาแล้ว การบริโภคสินค้าดังกล่าวยังเป็นสิ่งที่ได้รับความนิยมจากคนอีกกลุ่มหนึ่งที่มีความมุ่งหมายในการสร้างอัตลักษณ์คนล้านนาให้แก่ตนเอง อันสะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวิตของผู้คนในสังคมสมัยใหม่ที่สามารถได้มาซึ่งอัตลักษณ์ที่ต้องการผ่านการบริโภคสินค้าที่มีความหมายเชิงสัญลักษณ์