การเปลี่ยนแปลงในวิถีเศรษฐกิจและสังคมภายใต้ระบบเกษตรพันธะสัญญา กรณีศึกษา หมู่บ้านโป่งแห้ง หมู่ที่ 5 ตำบลวังหินลาด อำเภอชุมแพ จังหวัดขอนแก่น

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบริบทของเกษตรพันธะสัญญาในหมู่บ้านโป่งแห้ง รวมถึงการปรับตัวปรับตัวทางเศรษฐกิจ และสังคมของภายใต้ระบบเกษตรพันธะสัญญา โดยใช้กรอบแนวคิดเศรษฐกิจชุมชนในการศึกษาจากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ให้ข้อมูลแต่ละภาคส่วน จำนวน 23 ราย รวมถึงการใช้แบบสอบถามสำหรับตัวแทนครัวเรือนจำานวน 133 ราย ผลการศึกษาพบว่า ระบบพันธะสัญญาเป็นรูปแบบการจัดการร่วมกันระหว่างบริษัทกับเกษตรกร โดยบริษัทจะสนับสนุนปัจจัยการผลิตในลักษณะสินเชื่อ เช่น เมล็ดพันธุ์ ปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ความรู้ ในการผลิตพืชตามแต่ละชนิดที่ส่งเสริม รวมถึงการจัดการด้านการตลาด โดยเกษตรกรจะรับผิดชอบในการลงทุนด้านแรงงาน อุปกรณ์การผลิต และที่ดินเพาะปลูกเท่านั้น โดยทั้งสองฝ่ายต้องตกลง ทำสัญญาระหว่างกัน เพื่อกำหนดคุณภาพ และปริมาณของผลผลิตที่จะต้องส่งมอบ อย่างไรก็ตาม ผลจากการลงนามในสัญญาบริษัทจะเข้ามาเป็นผู้ควบคุมระบบการผลิต และรวมถึงระบบการตลาด ซึ่งส่งผลให้เกษตรกรตกเป็นผู้เสียเปรียบ แต่ในความเป็นจริงบริษัทกลับไม่ได้เลือกใช้วิธีการ บีบบังคับตามข้อตกลงในสัญญา เพียงแค่เลือกวิธีการประณีประนอมในการแก้ไขปัญหา เช่น การผ่อนชำระหนี้ ทั้งนี้ก็เพื่อเหตุผลในเชิงธุรกิจ ซึ่งเป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นว่าเกษตรกรยังคงมีอิสระในการเลือกผลิต และคงไว้ซึ่งอำนาจในการต่อรอง ดังนั้นการปรับตัวที่เกิดขึ้นจึงเป็นเปลี่ยน เพื่อรักษาความสัมพันธ์ในวิถีชุมชนให้ดำารงอยู่ได้ตามแนวทางของระบบทุนนิยม